Phát hiện con cùng loài với rùa Hoàn Kiếm ngoài tự nhiên

Kỹ thuật gene môi trường giúp nhà khoa học phát hiện thêm con rùa mai mềm quý hiếm, mở ra hy vọng nhân giống phục vụ bảo tồn.

Rùa quý hiếm nhất thế giới nổi ở hồ Đồng Mô

Ngày 12/4, Chương trình bảo tồn rùa châu Á (ATP) cho biết, ngoài rùa cùng loài với rùa Hoàn Kiếm đang sống ở hồ Đồng Mô (Sơn Tây, Hà Nội), cách đó không xa còn một con khác sống ở hồ Xuân Khanh.

Công bố đưa ra sau khi ATP cùng nhà khoa học Mỹ ứng dụng kỹ thuật gene môi trường (eDNA) trong tìm kiếm cá thể cùng loài với rùa Hoàn Kiếm - loài nguy cấp và quý hiếm nhất thế giới.

"eDNA là kỹ thuật mới được ứng dụng trong nghiên cứu rùa và động vật hoang dã. Nó tập trung phát hiện dấu vết di truyền nhỏ nhất trong nước, thường được áp dụng với loài cá và lưỡng cư", ông Timothy McCormack (ATP) cho biết.

Bức ảnh cá thể rùa tại hồ Xuân Khanh được chụp vào tháng 05 năm 2017. Rất khó để định loại loài dựa trên bức ảnh này. Ảnh: Nguyễn Văn Trọng ATP/IMC

Bức ảnh rùa tại hồ Xuân Khanh được chụp tháng 5/2017. Các nhà khoa học gặp khó khăn khi định loại loài dựa trên bức ảnh này. Ảnh: Nguyễn Văn Trọng/ATP.

Để thực hiện phương pháp trên, nhóm bảo tồn đã thu thập mẫu nước từ nhiều hồ, gồm cả Đồng Mô - nơi rùa Hoàn Kiếm hoang dã duy nhất còn tồn tại. Tuy nhiên, mẫu eDNA không mang lại kết quả như mong đợi.

Cuối năm 2016, ATP nhận được thông tin về rùa mai mềm kích thước lớn ở hồ Xuân Khanh, cách hồ Đồng Mô không xa. Ngay lập tức, tổ chức quyết định thực hiện thêm các đợt quan sát.

Trước đó năm 2012, ATP từng chụp được bức ảnh về rùa lớn trên hồ Xuân Khanh nhưng không rõ.

Anh Nguyễn Văn Trọng, cán bộ ATP/IMC, đang tiến hành lọc mẫu nước tại hồ để chuẩn bị cho phân tích gen môi trường. Ảnh: Nguyễn Tài Thắng ATP/IMC

Anh Nguyễn Văn Trọng đang lọc mẫu nước tại hồ chuẩn bị cho phân tích gen môi trường. Ảnh: Nguyễn Tài Thắng/ATP.

Sau hàng nghìn giờ quan sát, nhóm nghiên cứu thấy rùa xuất hiện vài lần. Gần nhất là tháng 5/2017, bức ảnh rùa được chụp bởi anh Nguyễn Văn Trọng với chất lượng tốt cho thấy đây là cá thể rùa mai mềm, nhưng không đủ định dạng loài. Vì vậy nhóm quyết định thu mẫu eDNA và phân tích trong phòng thí nghiệm thuộc Đại học bang Washington (Mỹ).

Kết quả phân tích cho thấy các dấu vết di truyền từ mẫu nước phù hợp với các mẫu hiện có của loài rùa Hoàn Kiếm. "Phát hiện này mang lại hy vọng mới trong ghép đôi các loài hoang dã phục vụ mục đích nhân giống bảo tồn", ông Timothy McCormack nói.

Bức ảnh chụp rùa Hoàn Kiếm (Rafetus swinhoei) được giải cứu sau vụ vỡ đập Đồng Mô, Hà Nội vào năm 2008. Ảnh: Timothy McCormack/ATP.

Loài Giải Sin-hoe (Rafetus swinhoei) còn có tên gọi khác là rùa Hoàn Kiếm, là loài rùa nguy cấp, quý hiếm nhất thế giới. Đến cuối năm 2016, thế giới chỉ còn ba con được ghi nhận, trong đó hai con được nuôi ở Trung Quốc, một con hoang dã duy nhất được tìm thấy ở hồ Đồng Mô năm 2007.

Phạm Hương

Rùa hồ Gươm ước tính 200 tuổi

Con rùa sống lâu nhất thế giới là 180 năm, trong khi ước tính rùa hồ Gươm khoảng 200 tuổi, nên không tránh khỏi quy luật tự nhiên.

Rùa hồ Gươm chết / Xác rùa hồ Gươm sẽ được bảo quản lâu dài

Khoảng 18h ngày 19/1, nhận tin từ Ban quản lý hồ Gươm, PGS Hà Đình Đức, người gắn bó với rùa hồ Gươm hơn 20 năm qua, đến ngay hiện trường. Ông cho biết, xác rùa nổi sát bờ phía đường Lê Thái Tổ, gần tòa nhà báo Hà Nội mới, sau đó nhà chức trách mới đưa lên đền Ngọc Sơn để bàn bạc phương án làm tiêu bản.

"Chắc rùa mới chết cách đó vài tiếng và nổi lên nên không có mùi hôi thối như mọi người nói. Mai rùa vẫn bình thường, không có dấu lở loét", ông Đức nói và thông tin lần rùa nổi gần đây nhất là ngày 21/12/2015 với tình trạng sức khỏe tốt.

"Nặng tình với rùa từ năm 1991, tôi cảm thấy khá sốc, dù đã xác định trước sau gì cũng có chuyện này. Cụ không thể tránh khỏi quy luật sinh lão bệnh tử", ông Đức nói và cho rằng rùa mất đi không chỉ tạo hụt hẫng cho người Hà Nội mà tất cả những người quan tâm đến hồ Gươm.

Phó giáo sư Hà Đình Đức gắn bó hơn 20 năm với rùa hồ Gươm.

Ông Đức đề nghị nên để xác rùa làm tiêu bản và sau này trưng bày ở Trung tâm văn hóa hồ Gươm. Cuộc làm việc sau đó của UBND Hà Nội cũng đã thống nhất đưa rùa về Bảo tàng Thiên nhiên.

Cũng cho rằng rùa chết do tuổi cao, TS Bùi Quang Tề, người từng tham gia chữa bệnh cho rùa nói: "Ước tính của tôi, cá thể này có thể trên dưới 200 tuổi, trong khi rùa sống lâu nhất thế giới là 180 tuổi", ông Tề nói.

Ngoài lý do già yếu, một chuyên gia từng làm việc ở Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật cho rằng "có thể nguồn nước hồ ô nhiễm và lượng thức ăn trong hồ không được đảm bảo nên rùa mới chết".

Rùa hồ Gươm chết chiều 19/1. Cá thể có chiều dài toàn thân là 185 cm, chiều rộng mai 100 cm, chiều dài đuôi là 35 cm, nặng 169 kg này luôn thu hút sự quan tâm đặc biệt của công chúng bởi gắn với truyền thuyết vua Lê Lợi trả gươm báu cho thần kim quy, sau khi đánh thắng giặc ngoại xâm phương Bắc. Năm 2011 rùa được đưa lên bờ để chữa trị các vết lở loét trong hơn ba tháng, sau đó được trả về hồ, nơi người ta đã thả nhiều cá để làm thức ăn.

Tên khoa học của rùa vẫn đang gây tranh cãi trong giới khoa học. Trong khi nhiều tổ chức quốc tế cho rằng rùa hồ Gươm có tên là Rafetus swinhoei, cùng loài với rùa Đồng Mô và hai con ở Trung Quốc, một số nhà khoa học trong nước lại nói đó là loài hoàn toàn mới Rafetus leloii, rùa mai mềm nước ngọt khổng lồ.

Đề xuất đưa rùa Đồng Mô thay thế

Cho rằng hồ Hoàn Kiếm không thể thiếu rùa, một số nhà khoa học đề xuất nên đưa rùa ở Đồng Mô về thay thế. "Rùa Đồng Mô và Hoàn Kiếm cùng loài với nhau nên việc này là hoàn toàn hợp lý", chuyên gia động vật Vũ Ngọc Thành nói.

Chuyên gia khác đề xuất nên thực hiện công cuộc tìm kiếm "hậu duệ" của rùa Hoàn Kiếm, vì hiện vẫn còn nhiều tranh cãi về tên loài của rùa ở Đồng Mô và Hoàn Kiếm.

Phạm Hương