woensdag 20 april 2016

Sông Mẹ và Biển Mẹ + Khi dòng chảy sông Mekong bị chặn + Nước thủy điện Trung Quốc và Lào chảy về đâu?

Sông Mẹ và Biển Mẹ

Nguyên Lam & Nguyễn-Xuân Nghĩa, RFA
2016-04-12

Nghe hoặc Tải xuống

Một đập nước ở con kênh khô nước tại huyện Long Phú, tỉnh Sóc Trăng, Việt Nam ngày 8/3/2016.

AFP PHOTO

Dòng Mekong được gọi là Sông Mẹ, là con sông nuôi sống mấy trăm triệu người Á Châu trên lưu vực trải rộng gần 800 ngàn cây số vuông của sáu quốc gia qua 4.800 cây số. Con sông ấy gặp họa vì hạn hán bất thường mà còn bị nạn từ đầu nguồn tại Trung Quốc, là quốc gia đang khống chế vùng biển Đông mà người Việt cũng gọi là Biển Mẹ. Diễn đàn Kinh tế sẽ tìm hiểu hai hồ sơ thật ra nhập làm một để thấy ra nỗi khó của Việt Nam ở cuối dòng Mekong, bên bờ Đông Hải.

Hạn hán & trách nhiệm của các nước

Nguyên Lam: Nguyên Lam xin kính chào ông Nguyễn-Xuân Nghĩa trong tiết mục Diễn đàn Kinh tế của đài Á Châu Tự Do. Thưa ông, trong bản tuyên bố chung đưa ra hôm 11 Tháng Tư sau hai ngày họp tại Hiroshima của Nhật, Ngoại trưởng của nhóm G-7, là bảy nước công nghiệp dẫn đầu thế giới, bày tỏ mối quan ngại về tình hình tại Biển Đông và biển Hoa Đông, và nhấn mạnh đến tầm quan trọng của việc giải quyết các tranh chấp một cách hòa bình. Trên diễn đàn này vào tháng trước thì ông nói đến tình trạng “Đụng Độ Vì Nước Và Cá” và nhắc tới số phận của dòng Mekong và vùng châu thổ Cửu Long là nơi Mekong chảy ra biển Đông mà người Việt gọi là Biển Mẹ như Mekong là Sông Mẹ của các nước Đông Nam Á. Kỳ này, Nguyên Lam xin đề nghị ông phân tích thêm về cả hai khía cạnh là Mekong và Biển Đông.
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Tôi nghĩ sông mẹ hay biển mẹ đều gặp vấn đề vì Mẹ đã bị Trung Quốc chặn làm con tin nhằm bắt ép các con ở dưới. Đây là một vấn đề của thế giới, nhưng ta phải đi từng bước để hiểu ra cả hồ sơ nghiêm trọng này. Trước hết, tôi xin tóm lược về nạn hạn hán, sau đó là trách nhiệm của các nước Đông Nam Á với số phận của sông Mekong, sau cùng mình mới thấy ra vai trò của kẻ chủ mưu trên đầu nguồn và ngoài Đông hải là Trung Quốc.

Tai hại hơn cả, năm nước dưới hạ nguồn lại học theo Trung Quốc tại thượng nguồn là thi đua xây đập và hồ nước để giải quyết nhu cầu điện năng, tiêu tưới hay đánh bắt thủy sản. Họ lầm tưởng đấy là bước nhảy vọt vào công nghiệp hóa mà không thấy cái mất lâu dài sau cái được nhất thời.
-Nguyễn-Xuân Nghĩa

Nguyên Lam: Xin mời ông mở đầu với tình trạng hạn hán có vẻ nguy ngập hơn mọi năm.
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Chúng ta có hiện tượng khí hậu tự ngàn xưa mà thế giới mới chỉ biết từ mấy chục năm gần đây. Đó là sự xoay chuyển của các dòng hải lưu ngoài biển làm thay đổi nhiệt độ trong khu vực Thái Bình Dương quanh đường Xích đạo. Khi gây ra hạn hán và ít mưa thì gọi là El Nino, là Cậu Bé theo tiếng Tây Ban Nha do dân Peru phát giác đầu tiên và đặt tên theo khái niệm Công giáo của họ. Ngược lại khi gây ra bão lũ thì gọi là La Nina, là Cô Bé. Đặc tính của El Nino mà dân Peru nghiệm thấy là nước ấm hơn tại vùng biển miền Tây của lục địa Nam Mỹ khiến nước biển hiếm sinh vật nuôi cá và lượng cá đánh bắt bị giảm. Với các nước Nam Á và Đông Nam Á, thì hiệu ứng El Nino gây ra nạn thiếu nước tại nhiều quốc gia.
Chúng ta gặp hiện tượng El Nino khá mạnh từ Tháng Ba năm ngoái và có thể kéo dài đến Tháng Sáu năm nay mới hết. Quốc tế có nhiều cơ quan theo dõi hiện tượng này để thông báo, nhưng khó ai tiên đoán được hậu quả chính xác ở từng nơi. Khi hạn hán xảy ra thì các nước dưới hạ nguồn sông Mekong đều bị thiệt, lại càng bị nặng hơn vì lượng nước trên thượng nguồn lại do Trung Quốc kiểm soát và tùy ý khi xả khi mở. Ví dụ là việc họ xả nước từ đập Cảnh Hồng tại Vân Nam làm như một cách gia ơn cho Việt Nam ở vùng Châu thổ Cửu Long.
Nguyên Lam: Nguyên Lam bắt đầu hiểu vì sao ông nói thiên tai lại dồn vào nhân họa do con người gây ra. Nhưng thưa ông, vì sao các nước Đông Nam Á dưới hạ nguồn Mekong lại không thể phối hợp để đối phó?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Tình trạng thiếu nước của dòng Mekong không chỉ xảy ra vì hiệu ứng khắc nghiệt của thiên nhiên vào năm ngoái mà do nhiều yếu tố khác đã có từ lâu. Từ đầu nguồn là Cao nguyên Tây Tạng đang do Trung Quốc kiểm soát với tên gọi là sông Lan Thương, dòng Mekong chảy qua sáu quốc gia có vị trí địa dư và yêu cầu khai thác khác biệt cho các mục tiêu canh nông, công nghiệp, năng lượng hay thủy sản và giao thông vận tải. Sáu nước ấy là Tầu, Miến, Thái, Miên, Lào và Việt.
Từ mấy chục năm nay, các nước Đông Nam Á ra sức công nghiệp hóa nên có nhu cầu rất cao về lượng nước và đà tăng trưởng kinh tế cũng đẩy mạnh nhu cầu thủy sản là tôm cá. Á Châu là lục địa thiếu nước nhất thế giới nếu so với dân số mà lại tiêu thụ tôm cá nhiều nhất, cho nên nước và cá đang chiếm vai trò chiến lược. Khốn nỗi, sáu quốc gia cùng chung một dòng sông lại không cùng chung một chí hướng là bảo vệ nguồn sống, từ hệ sinh thái của con sông đến sinh hoạt kinh tế của mấy trăm triệu người sinh sống trên lưu vực.

Ruộng lúa gần một con kênh khô hạn ở huyện Long Phú, tỉnh Sóc Trăng, Việt Nam ngày 8/3/2016.

Tai hại hơn cả, năm nước dưới hạ nguồn lại học theo Trung Quốc tại thượng nguồn là thi đua xây đập và hồ nước để giải quyết nhu cầu điện năng, tiêu tưới hay đánh bắt thủy sản. Họ lầm tưởng đấy là bước nhảy vọt vào công nghiệp hóa mà không thấy cái mất lâu dài sau cái được nhất thời. Và vì đi sau, như trâu chậm uống nước đục, họ không thấy Trung Quốc đã hoàn tất và đang khai thác tám đập nước trên thượng nguồn, lại thực tế nắm dao đằng chuôi vì kiềm chế lưu lưọng nước Mekong cho nhu cầu riêng của mình. Các nước Đông Nam Á đang ra sức tái diễn thảm kịch Trung Quốc là làm thủy lợi mà gây thủy hại!
Từ năm 1957, tức là 60 năm trước, quốc tế đã hiểu nhu cầu phối hợp với việc lập ra Ủy ban Mekong mà không kết qủa vì chiến tranh tại Việt Nam và Đông Dương. Năm 1975, tổ chức này được phục hoạt mà thiếu thực quyền lẫn ngân sách là vì năm nước dưới hạ nguồn lại nhìn về năm hướng khác nhau mà không chấp nhận một kỷ luật và trách nhiệm chung. Vì vậy, họ mặc nhiên để Trung Quốc thao túng ở trên mà chẳng có tiếng nói thống nhất. Năm 2009, Hoa Kỳ đưa ra sáng kiến về Hạ nguồn Mekong để tăng cường điều phối mà cuối cùng thì sáng kiến chỉ thu gọn vào hoạt động nghiên cứu, giáo dục và cứu trợ hơn là vào việc quản lý cả lưu vực. Y như với Ủy ban Mekong cũ và mới, Trung Quốc cũng nằm ngoài và chẳng liên hệ gì tới các ủy ban hay khuyến cáo của quốc tế.

Chuốc họa cho mình và gây họa cho xứ khác

Nguyên Lam: Nếu vậy, thưa ông, phải chăng là trách nhiệm đầu tiên xuất phát từ các nước Đông Nam Á ở dưới là không hợp tác và chấp nhận kỷ luật chung trong kế hoạch khai thác sông Mekong, khiến Trung Quốc càng giữ thế mạnh khi kiểm soát lượng nước từ đầu nguồn?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Tình hình có vẻ như được cải tiến từ năm 2014 khi Trung Quốc cùng năm nước dưới hạ nguồn gặp nhau ở bên Tầu để đề nghị Cơ chế Hợp tác Lang Thương với Mekong, là “Lancang-Mekong Cooperation Mechanism”. Mục tiêu đề ra không chỉ là phối hợp việc quản lý dòng sông mà còn giải quyết các vấn đề chính trị và an ninh trong khu vực. Phiên họp đầu tiên của sáu nước vào hai ngày 22-23 Tháng Ba vừa qua chưa báo hiệu điều gì mới hơn các ủy ban và hội nghị trước đây, ngoài một cử chỉ đẹp của Thủ tướng Trung Quốc là Lý Khắc Cường hứa một tỷ rưỡi tín dụng và 10 tỷ đô la viện trợ cho các dự án xây dựng hạ tầng, vị chi là 11 tỷ rưỡi. Như các cụ ta nói, “đồng tiền đi trước là đồng tiền khôn”, nhưng từ Bắc Kinh thì ta nên nghĩ đến đồng tiền khốn! Lý do là ta cần nhìn ra ba chuyện.
Thứ nhất, Bắc Kinh giàng thêm chính trị và an ninh vào kế hoạch hợp tác về sông Mekong, mà an ninh và chính trị lại theo quan điểm hay định nghĩa của họ. Đấy là cách mặc cả khi vào hội nghị hợp tác. Thứ hai, ngân khoản hứa hẹn có thể chỉ là một phần của kế hoạch họ gọi là Con Đường Tơ Lụa, gồm có Nhất Đới trên đất liền và Nhất Lộ ở ngoài biển. Trên đất liền thì họ trù tính xây dựng sáu hành lang kinh tế mà họ gọi là “tẩu lang”, trong đó có Hành lang qua Bán đảo Đông Dương. Việc ông Lý Khắc Cường xòe ra 11 tỷ rưỡi có thể chỉ là một mẩu của Hành lang Đông Dương nhằm mua chuộc từng nước trong một kế hoạch lớn lao của họ. Thứ ba, ta không thể quên Nhất Lộ là đường vận chuyển ngoài biển họ đang kiểm soát bằng giải pháp quân sự hóa và mở chiến dịch cướp cá với sự yểm trợ võ trang của các cục Hải Giám, Hải Cảnh hay Ngư Chính ngụy danh là thuộc Bộ Tài Nguyên và Quốc thổ. Kết cuộc thì nước Cảnh Hồng hay tiền Đông Hải đều chỉ gây thêm phân hóa cho các nước Đông Nam Á và củng cố thế lực của Bắc Kinh mà thôi.

Từ chuyện Mekong ra tới Đông Hải, Bắc Kinh đang chứng minh rằng Trung Quốc là một vấn đề của thế giới mà bên trong lại có quá nhiều tai họa có thể bùng nổ, từ kinh tế đến xã hội và chính trị lẫn môi sinh và nhân họa do chính chế độ gây ra. Vì vậy, người ta cần báo động nhưng đừng lầm tưởng rằng Bắc Kinh muốn làm gì cũng được!
-Nguyễn-Xuân Nghĩa

Nguyên Lam: Nguyên Lam xin hỏi ông một câu mà nhiều thính giả của chúng ta đang thắc mắc là Trung Quốc đã tiến khá xa so với các nước Đông Nam Á về công nghệ xây đập nước cho nhu cầu thủy lợi hay tiêu tưới. Nếu các nước lại tiếp thu công nghệ này để họ xây đập trên dòng Mekong thì có phải là mời Trung Quốc vào gài mìn trong nhà của mình không?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Tôi nghĩ chuyện ấy đã là thực tế của một số đập nước tại Miên, Miến hay đập thủy điện Don Sahong của Lào, và nhiều dự án tai hại khác tại Việt Nam. Trung Quốc hiện dẫn đầu thế giới về các công trình thủy lợi, từ chuyện “Nam Thủy Bắc Điều” là dẫn nước sông Dương Tử ở miền Nam lên miền Bắc, tới đập nước khổng lồ Tam Hiệp, và còn đang “xuất khẩu đập nước” khi tham dự vào 330 dự án xây đập cho 74 quốc gia trên thế giới.
Tuy nhiên, ngoài sự dại dột của các nước, kể cả Việt Nam và nhất là Việt Nam vì ở cuối dòng, ta không nên loại trừ sự kiện là các công trình thủy lợi của Trung Quốc cũng lại là thủy hại khi lưu vực sông Dương Tử đang bị tai họa cho nhiều tỉnh vì nước sông được dẫn vào Hoàng Hà, hoặc đập Tam Hiệp lại là trái bom nổ chậm, một thảm họa có thể xảy ra trong tương lai. Thật ra các nước công nghiệp tiên tiến từ bỏ công trình xây đập từ mấy chục năm nay vì đã hiểu mối hại gây cho thiên nhiên và con người. Đi sau, lại duy ý chí, Trung Quốc đang chuốc họa cho mình và gây họa cho xứ khác mà cứ tưởng rằng khôn!
Nguyên Lam: Thưa ông Nghĩa, ngoài việc xây đập nước thì, như ông vừa nhắc lại, Bắc Kinh xem châu thổ sông Mekong là địa bàn của các dự án xây dựng hạ tầng qua Hành lang Đông Dương, như xa lộ hay thiết lộ từ thành phố Côn Minh của Vân Nam tới Singapore hầu có thể đưa hàng hóa tới vùng Đông Nam Á và Ấn Độ Dương. Nếu vậy, việc dòng Mekong đang bị bức tử là điều tốt hay xấu?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Tôi rất cám ơn câu hỏi này của Nguyên Lam vì nó mở ra một chân trời khác. Bắc Kinh muốn phát triển các tỉnh bị khóa trong lục địa như Tứ Xuyên, Quý Châu và Vân Nam, nhưng cũng muốn vươn ra ngoài mà tránh được các eo biển tại Đông Nam Á, từ Eo biển Malacca tới ba eo biển giữa các quần đảo của Indonesia. Vì vậy họ chiêu dụ các nước ở dưới hạ nguồn Mekong với sáng kiến Hợp tác Lan Thương và Mekong. Nhưng, hình như trời có mắt, hàng loạt động thái hung hăng của Trung Cộng trên vùng biển Đông Nam Á và xuống sâu tới miền Nam trên các quần đảo cùa Indonesia và Malaysia lại là hồi chuông cảnh báo cho quốc tế khiến các nước đang nhìn lại.
Thứ hai, họ có thể chủ quan duy ý chí thi hành đòn “phóng tài hóa thu nhân tâm” là lấy tiền trám vào miệng các chế độ ngây ngô và vô trách nhiệm, nhưng câu hỏi đầu tiên vẫn là tiền đâu? Cả kế hoạch Con Đường Tơ Lụa cho Thế kỷ 21 thật ra cần đến nhiều ngàn tỷ đô la. Theo Chính quyền Bắc Kinh thì sẽ cần 8000 tỷ! Khi kinh tế sa sút và khối dự trữ ngoại tệ bị hao hụt và nạn tẩu tán tư bản ra ngoài đang gây xuất huyết thì việc trích xuất ngàn tỷ nơi này ngàn tỷ nơi kia sẽ là vấn đề. Vì vậy, trong kỳ họp Quốc hội vào tháng trước cũng Thủ tướng Lý Khắc Cường chỉ nói phớt qua 150 chữ của báo cáo và các lãnh tụ kia trong Bộ Chính trị đều không nhắc tới.
Sau cùng, từ chuyện Mekong ra tới Đông Hải, Bắc Kinh đang chứng minh rằng Trung Quốc là một vấn đề của thế giới mà bên trong lại có quá nhiều tai họa có thể bùng nổ, từ kinh tế đến xã hội và chính trị lẫn môi sinh và nhân họa do chính chế độ gây ra. Vì vậy, người ta cần báo động nhưng đừng lầm tưởng rằng Bắc Kinh muốn làm gì cũng được!
Nguyên Lam: Ban Việt ngữ đài Á châu Tự do và Nguyên Lam xin cảm tạ bài phân tích của chuyên gia kinh tế Nguyễn-Xuân Nghĩa.

Tin, bài liên quan

http://www.rfa.org/vietnamese/programs/EconomicForum/mekong-and-the-east-cn-sea-nxn-04122016082527.html

Khi dòng chảy sông Mekong bị chặn

Gia Minh, PGĐ Ban Việt ngữ
2016-04-19

Nghe hoặc Tải xuống

Chuyên gia Brian Eyler (trái) tham gia hội thảo về sự phát triển các đập thủy điện ở châu Á tổ chức tại Woodrow Wilson Center tại Washington, DC hôm 14 tháng Tư năm 2016.

Photo by Gia Minh/RFA

Tình trạng hạn hán, xâm nhập mặn tại khu vực Đồng bằng Sông Cửu Long hiện nay được nói do một số yếu tố gây nên như hiện tượng El Nino; biến đổi khí hậu; nước biển dâng và các đập thủy điện trên thượng nguồn. Nguy cơ từ việc chặn dòng chảy của sông Me Kong đổ về đồng bằng Cửu Long từng được giới khoa học và môi trường cảnh báo nhiều trước đây. Gia Minh nêu vấn đề với chuyên gia Brian Eyler, phó giám đốc Chương trình Đông Nam Á Trung tâm Stimson.

Việt Nam ứng phó ra sao?
Đối với câu hỏi chính quyền Việt Nam có đối sách thế nào về việc các nước thượng nguồn, nhất là Trung Quốc chặn dòng, xây đập dẫn đến hậu quả xấu cho đồng bằng Sông Cửu Long, chuyên gia Brian Eyler nói:
Tôi muốn nói rằng đây là quan trọng cho chính sách đối ngoại của Việt Nam. Biển Đông là quan trọng cho vấn đề ngoại giao, và Trung Quốc dính líu vào chuyện này. Vấn đề Biển Đông thu hút nhiều chú ý hơn là chuyện Sông Mê kong. Tuy nhiên vấn đề xây đập trên sông Mê Kong cần phải được Việt Nam quan tâm giải quyết hơn. Lý do là bởi những tác động kinh tế tác động trực tiếp đến những người dân nghèo.
Đây cũng là vấn đề xuyên biên giới trên đất liền cho nên những tác động sẽ mạnh mẽ đối với công dân các nước và đặc biệt những người sống tại khu vực Đồng bằng Sông Cửu Long.
Do đó tôi lập luận rằng vấn đề quản trị nguồn tài nguyên xuyên biên giới của dòng sông Mê kong cần phải được ngành ngoại giao quan tâm ngang bằng với chuyện ở Biển Đông.
Một khi có được thay đổi về ‘cơ cấu’ quan tâm như thế tôi nghĩ sẽ có những tác động thuận lợi cho Việt Nam. Lý do là như vậy sẽ khiến cho nhiều quốc gia Phương Tây cũng như những quốc gia tại khu vực Đông Nam Á không muốn chứng kiến những bất lợi tại vùng đồng bằng cuối dòng Mê Kong.
Còn về câu hỏi liệu Việt Nam lâu nay có làm đủ chưa để tránh những tác động bất lợi thì thực tình tôi không biết. Đó không phải là một vấn đề của một quốc gia, và thực tế cho thấy Việt Nam là nước chịu tác động nghiêm trọng bởi những đập thủy điện xây dựng trên dòng chính Mê kong. Nhưng đồng thời chính Việt Nam cũng xây đập thủy điện trong lưu vực Sông Mê kong cũng như tại nhiều nơi khác trong nước. Hoạt động đó khiến mất nhiều nguồn tư bản; do đó Việt Nam cần phải chuyển đổi sang những nguồn năng lượng bền vững hơn cũng như phải suy nghĩ cách làm sao khu vực đồng bằng Sông Cửu Long có thể phát triển một cách bền vững chứ không tạo ra những tác động hạ nguồn mà người ta đang bàn thảo như hiện nay.

Theo tôi thì Sáng kiến Hạ lưu Sông Mê kong của Mỹ, những chương trình của Nhật và các khoản tài trợ của Úc nếu như có lắng nghe ở cấp độ bộ trưởng để có thể đáp ứng những yêu cầu thực sự thì có thể giúp giải quyết được vấn đề.
- Chuyên gia Brian Eyler

Gia Minh: Giới môi trường cũng như khoa học từ lâu đã có những cảnh báo về tác động bất lợi đối với lưu vực sông Mê kong, thế nhưng những cảnh báo như thế đạt được mức độ hiệu quả lắng nghe ra sao?
Chuyên gia Brian Eyler: Tại Việt Nam tôi thấy có hoạt động nghiên cứu của những chuyên gia nổi tiếng như ông Hồ Long Phi tại thành phố Hồ Chí Minh, tiến sĩ Lê Anh Tuấn tại Cần Thơ. Họ đạt được những động lực trong giới chính quyền và trong giới nghiên cứu ở Đồng bằng Sông Cửu Long. Theo tôi nghĩ cần phải đẩy mạnh thêm nữa để tiếng nói lên cấp khu vực như đối với chính phủ Thái, chính phủ Lào, chính phủ Miến Điện chứng tỏ đó là những điều quan trọng.
Bởi đó là những tiếng nói nghiên cứu hàng đầu trong khu vực Đồng bằng Sông Cửu Long. Lâu nay tiếng nói của những nhà nghiên cứu như thế đôi khi không được nghe như tiếng nói của tôi chẳng hạn- những nhà nghiên cứu nước ngoài. Mà có nhiều nhà nghiên cứu ngoại quốc đang làm chuyện này. Khu vực cần phải đảm đương vấn đề nghiên cứu của riêng họ. Như thế theo tôi sẽ có hiệu quả hơn trong việc tạo lập nên kênh thông tin liên lạc mạnh hơn tại khu vực.

Gia Minh: Bên cạnh những nhà môi trường, khoa học gia, còn có những chương trình như Sáng kiến Hạ lưu Mê kong- LMI do Hoa Kỳ khởi xướng, rồi Nhật Bản cũng có tham gia vào và lâu nay có Ủy Hội Sông Mê kong làm việc bị cho không mấy hiệu quả; vậy theo ông làm thế nào tất cả cùng tạo nên được tiếng nói chung gây áp lực cho các quốc gia trong khu vực để bảo đảm duy trì hệ sinh thái dọc dòng sông Mê kong?

Chuyên gia Brian Eyler: Theo tôi hiện nay khu vực đang là một hỗn hợp giữa kêu gọi của chính quyền địa phương đối với các chương trình bên ngoài mà Ủy hội Sông Mê kong đang thực hiện; cho nên tôi có thể nói là có những thất bại mà các chương trình mang lại là vì những bế tắc tạo nên. Theo tôi thì Sáng kiến Hạ lưu Sông Mê kong của Mỹ, những chương trình của Nhật và các khoản tài trợ của Úc nếu như có lắng nghe ở cấp độ bộ trưởng để có thể đáp ứng những yêu cầu thực sự thì có thể giúp giải quyết được vấn đề.
Nhiều chương trình cho rằng trước hết phải bảo đảm về môi trường, thế nhưng chính quyền các địa phương thì lại tập trung vào phát triển kinh tế; do đó nếu như đạt được sự thỏa thuận giữa vấn đề môi trường và phát triển kinh tế thì theo tôi có thể đưa ra được những chương trình tốt hơn.
Vào thời điểm hiện nay sức mạnh mềm, tác động kinh tế, đầu tư của Trung Quốc tại khu vực đang bị giảm thiểu đi; trong khi đó thì khuôn mặt của những nước Phương Tây, Nhật, Úc lại được ưa thích; do vậy tôi thấy thật là thú vị là các chương trình của họ sẽ tiến triển thách thức với những gì mà Trung Quốc đang triển khai trong khu vực. Điều này có thể xảy ra. Do vậy phía Trung Quốc chỉ có lựa chọn phải thay đổi cách thức hành xử bằng không sẽ bị tống khỏi khu vực này.
Nếu Trung Quốc thay đổi thì có thể làm cho các nước Đông Nam Á cũng thay đổi. Như thế cả khu vực sẽ tốt đẹp hơn.

Các nước cần hợp tác ra sao

Gia Minh: Đối với hội nghị Lancang- Mekong diễn ra ở Hải Nam, Trung Quốc vừa rồi, ông có kỳ vọng sẽ mang lại kết quả gì cho khu vực?

Một gia đình tìm bắt cá trong một con kênh gần khô cạn ở huyện Long Phú, tỉnh Sóc Trăng hôm 8/3/2016. AFP photo

Chuyên gia Brian Eyler: Chúng ta có thể thấy rằng tình hình ở hạ lưu Sông Mê kong là dòng chảy chuyển động luôn thay đổi. Động lực của những nhà hoạch định chính sách trong việc triển khai các dự án thủy điện hiện đang thay đổi. Những nơi mà họ hướng đến để nhờ trợ giúp và ủng hộ cũng khác; trong khi đó thì Trung Quốc chưa thay đổi mấy. Tại thượng đỉnh Lancang- Me kong chúng ta cũng nhận thấy biện pháp như cũ là chuyện tài chính. Mục tiêu được nói là để giải quyết cách biệt về cơ sở hạ tầng, thế nhưng vấn đề là khả năng về ‘phần mềm’ để tăng tiến năng lực phát triển bền vững, giám sát phát triển bền vững trong khu vực.
Trung Quốc bắt đầu đụng đến điều đó; thế nhưng những nước dọc hạ lưu Mê kong càng thay đổi bao nhiêu thì Trung Quốc như thể càng ù lỳ như cũ bấy nhiêu.
Gia Minh: Trong khu vực lâu nay có những tổ chức phi chính phủ hoạt động, và tại những nước như Thái Lan thì các xã hội dân sự có thể gióng lên tiếng nói mạnh mẽ; thế còn tại Việt Nam thì những NGOs và tổ chức xã hội dân sự hoạt động ra sao để tiếng nói của họ được chính quyền Việt Nam nghe ngóng, và vang xa hơn đến chính phủ các nước trong khu vực?
Chuyên gia Brian Eyler: Tôi nghĩ nỗ lực của các xã hội dân sự tại Việt Nam đang nhiều phần kết nối với nhu cầu của chính quyền và có thể nói có một kết hợp như hôn nhân giữa hai phía. Nói thế không có nghĩa là những nổ lực của các tổ chức xã hội dân sự, các NGOs không được chuyển tải ra ngoài và có tác động phần nào đến mối quan hệ song phương hay đa phương.
Điều này khác với trường hợp tại Kampuchia và Lào; đặc biệt tại Lào hoạt động của những tổ chức xã hội dân sự rất nguy hiểm. Sau khi đăng ký hoạt động, văn phòng có thể bị đóng cửa bất cứ lúc nào; rồi những người đứng đầu, thân nhân của họ có thể bị đe dọa, hay thậm chí cả bắt cóc.

Gia Minh: Trở lại tình trạng hạn hán thế kỷ tại khu vực Đồng bằng Sông Cửu Long thì giới khoa học như ông đều nêu ra một số tác động kết hợp nhau mà dẫn đến thiên tai như thế. Trong thực tế đã có những đổi thay tại khu vực Đồng bằng Sông Cửu Long và chính quyền Việt Nam đề ra biện pháp cải tổ ngành nông nghiệp như thay đổi giống lúa, cây trồng và vật nuôi. Nếu được hỏi ý kiến thì ông sẽ có những đề xuất gì với chính quyền Hà Nội?

Tôi không biết phải nói sao, thế nhưng tôi thấy rằng bất kỳ chính sách, kế hoạch nào cũng đều cần có nhiều tiền trong khi chính quyền Việt Nam vẫn còn thiếu kinh phí.
- Chuyên gia Brian Eyler

Chuyên gia Brian Eyler: Tôi không biết phải nói sao, thế nhưng tôi thấy rằng bất kỳ chính sách, kế hoạch nào cũng đều cần có nhiều tiền trong khi chính quyền Việt Nam vẫn còn thiếu kinh phí. Biện pháp xây đê bao quanh Đồng bằng Sông Cửu Long liệu có thể giúp người dân sống được trong đó hay không.
Hiện có làn sóng ngày càng thường xuyên có nhiều người dân Đồng bằng Sông Cửu Long bỏ xứ để lên thành phố Hồ Chí Minh.
Giải pháp nuôi tôm có là câu trả lời được hay không vì đây là một qui trình nông nghiệp rất có thể sẽ gây hại cho đất , cho nước dù rằng có thể có thu hoạch cao hơn cây lúa.
Tôi thực sự không biết nói gì nhưng trong đầu tôi điều quan trọng đối với chính quyền Việt Nam, đặc biệt là các địa phương tại khu vực Đồng bằng Sông Cửu Long cần phải cùng nhau nêu lên những vấn đề quan ngại của họ với chính quyền trung ương và cả khu vực để có được những giải pháp bền vững hơn.
Vùng Đồng bằng Sông Cửu Long là một khu vực quan trọng thế nhưng không nhận được sự chú ý đúng mức mà quan tâm bị phân tán vào vấn đề đô thị hóa Hà Nội, rồi Sài Gòn, Huế, Đà Nẵng… Vùng đồng bằng Sông Cửu Long bị gạt ra ngoài lề.
Gia Minh: Thế nhưng lâu nay vùng đồng bằng Sông Cửu Long được chính quyền Việt Nam luôn khen ngợi là vựa lúa của Việt Nam, hồ tôm cá của Việt Nam thì sao?

Tiến sĩ Brian Eyler: Tôi đồng ý, thế nhưng khu vực Đồng bằng Sông Cửu Long không nhận được sự quan tâm của chính quyền trung ương mà đáng ra nó phải được. Lý do có quá nhiều lĩnh vực phát triển khác tại Việt Nam.
Đối với tình trạng hạn hán hiện nay theo tôi về lâu dài sẽ trở nên tồi tệ hơn nếu như chính quyền Việt Nam không nhanh chóng ứng phó vươn lên đi đầu trong việc đề xuất ra một cơ chế chia sẻ nguồn nước hữu hiệu cũng như xây dựng hệ thống cơ sở hạ tầng có thể thích ứng trước tình hình biến đổi khí hậu.
Gia Minh: Cám ơn ông Brian Eyler.
Ông Brian Eyler là chuyên gia về các vấn đề xuyên biên giới tại lưu vực Sông Mê kong. Ông cũng là chuyên gia về vấn đề Trung Quốc hợp tác kinh tế với các nước Đông Nam Á. Ông từng làm việc 15 năm tại Trung Quốc và hơn chục năm qua, ông hợp tác cùng các đối tác khác tiến hành một số nghiên cứu sâu tại khu vực Mê kong.
Ông Brian Eyler là tác giả của tác phẩm ‘The Last Days of the Mighty Mekong’ ( tạm dịch Những ngày cuối cùng của Dòng Mê Kong mạnh mẽ cường mạnh) sẽ được xuất bản vào sang năm.

Tin, bài liên quan

http://www.rfa.org/vietnamese/programs/ScienceAndEnvironment/viewpoint-foreign-expert-what-done-mekong-delta-face-threat-gm-04192016104315.html

Nước thủy điện Trung Quốc và Lào chảy về đâu?

Nam Nguyên, phóng viên RFA
2016-04-13

Một phần hồ chứa đập thủy điện Nam Thiên 2 trên dòng Mekong thuộc địa phận Lào hôm 23/10/2010.

AFP photo

Gần một tháng từ khi Trung Quốc loan báo xả nước đập thủy điện tỉnh Vân Nam và sau đó là Lào cũng có hành động tương tự, nhưng lượng nước thực tế về đến đồng bằng sông Cửu Long được ghi nhận ra sao.
Tối 12/4/2016, Phó Giáo sư Tiến Sĩ Lê Anh Tuấn, phó viện trưởng Viện Nghiên cứu biến đổi khí hậu Đại học Cần Thơ bác bỏ những thông tin lạc quan cho rằng, nước do Trung Quốc và Lào xả từ các đập thủy điện đưa vào sông Mekong đã cứu vãn tình hình hạn hán xâm nhập mặn và nông dân đã có nước tưới để xạ vụ lúa hè thu. PGSTS Lê Anh Tuấn cập nhật tình hình:
“Tôi nghĩ đây là chuyện chính trị nhiều hơn là đưa nước về …những ngày trước nước ở chỗ Tân Châu Châu Đốc tôi theo dõi có tăng lên…nhưng tăng lên đó là do ảnh hưởng thủy triều là chính…triều cường đang đi lên nhưng sau đó thì hiện nay nước đã xuống lại rồi…nước có về nhưng không phải là lớn.”
Theo giải thích của các chuyên gia, một số nơi bất ngờ có nước ngọt là do triều cường lên và khi nước triều rút về biển thì một lượng nước ngọt nào đó sẽ từ thượng nguồn về nơi hạ nguồn. Trước đó một số báo chí đưa tin nước xả đập thượng nguồn sông Mekong về tới miền Tây, giúp có nước tưới cho trồng trọt. Trên thực tế chỉ có các vùng đầu nguồn sông Tiền, sông Hậu thuộc hai tỉnh Đồng Tháp, An Giang là cảm nhận mực nước dồi dào hơn trước đó một tháng.

Nước rất ít không đáng kể, mực nước hiện tại vẫn thấp hơn mực nước biển khá nhiều. Cũng đang chờ đợi đặng mình chuẩn bị đất xuống giống nhưng vẫn chưa dám xạ lúa nữa.
- Một nông dân ở Kiên Giang

Mạng tin Báo Mới trích lời ông Trần Anh Thư, giám đốc sở Nông nghiệp Phát triển Nông thôn tỉnh An Giang, thành viên Mạng Sông ngòi Việt Nam, nói rằng không thể thấy mực nước dâng lên rồi bảo là nước thượng nguồn đổ về do Trung Quốc xả đập, nói vậy là không có cơ sở.
Cùng thời điểm ngày 12/4, một nông dân ở tỉnh Kiên Giang một trong 8 tỉnh bị xâm nhập mặn ở đồng bằng sông Cửu Long cho biết:
“Nước rất ít không đáng kể, mực nước hiện tại vẫn thấp hơn mực nước biển khá nhiều. Cũng đang chờ đợi đặng mình chuẩn bị đất xuống giống nhưng vẫn chưa dám xạ lúa nữa. Triều cường biển hiện đang khá cao, nghe thông tin nói do đợt triều cường này thì nước thượng nguồn sẽ tới. Thì cũng chờ xem, chứ hiện tại không đáng kể gì. Những năm trước bây giờ là đầu mùa mưa nhưng hiện tại thì chưa thấy dấu hiệu gì… đồng khô cỏ cháy, bò không có cỏ mà ăn…”
Xả đập không ăn thua...
Trong cuộc phỏng vấn của chúng tôi, TS Dương Văn Ni giảng viên Khoa môi trường Đại học Cần Thơ nói rằng, ông không tin nước xả đập thủy điện của Trung Quốc có thể tiếp nguồn nước ngọt cần thiết cho đồng bằng sông Cửu Long. Ông nói:
“Tôi cho rằng, việc Trung Quốc tuyên bố xả nước từ các đập thủy điện để hỗ trợ các nước hạ nguồn sông Mekong là hành động tích cực nên ghi nhận. Nhưng mà rõ ràng chuyện tuyên bố đó lý ra nó phải được đi kèm với những thông tin quan trọng hơn, là lượng nước trong hồ có bao nhiêu, mỗi ngày xả bao nhiêu …lý ra Trung Quốc cần phải cung cấp những thông tin đó nhưng hiện nay Trung Quốc lại không chia sẻ những thông tin đó.”
Trung Quốc xả nước thủy điện ở Vân Nam xuống hạ nguồn và cả Lào cũng thực hiện việc này, nhưng các nhà khoa học cho rằng, trong tình hình khô hạn hiện nay, khi mực nước Biển Hồ bên Campuchia đã giảm 50%, thì không thực tế khi nói xả nước một vài đập thủy điện ở thượng nguồn, có thể rửa mặn cho đồng bằng sông Cửu Long.
Qua nghiên cứu chế độ thủy văn của sông Mekong trong rất nhiều năm, TS Dương Văn Ni ghi nhận, vào đầu mùa mưa nước mưa và nước băng tan ở phía Trung Quốc trước hết sẽ làm bão hòa các tầng đất khô, rồi nó lấp đầy các vũng trũng phía thượng nguồn và sẽ chỉ có một lượng rất ít chảy xuống dưới hạ nguồn. TS Dương Văn Ni tiếp lời:
“Đặc biệt là cơ chế vào đầu mùa mưa gần như lượng nước trên sông Mekong chảy vào Biển Hồ Campuchia, cho đến khi Biển Hồ đầy nước rồi thì mới có lượng nước đáng kể chảy về đồng bằng sông Cửu Long. Với cơ chế đó, giả dụ như đập Cảnh Hồng Trung Quốc lúc này mà xả một lưu lượng nước đủ lớn như vào đầu mùa mưa…cái này thì khó mà đạt được con số đó lắm.

Đặc biệt là cơ chế vào đầu mùa mưa gần như lượng nước trên sông Mekong chảy vào Biển Hồ Campuchia, cho đến khi Biển Hồ đầy nước rồi thì mới có lượng nước đáng kể chảy về đồng bằng sông Cửu Long.
- TS Dương Văn Ni

Giả dụ như họ xả một lượng nước lớn như vậy thì đầu tiên lượng nước đó nó cũng ngập những vùng trũng, vùng khô hạn ở phía thượng nguồn trước, đặc biệt nó sẽ chảy vào Biển Hồ trước khi nó có thể chảy một lượng đáng kể xuống đồng bằng sông Cửu Long. Từ cơ chế thủy văn như vậy, cá nhân tôi, tôi tin hoàn toàn là lượng nước chảy về đồng bằng sông Cửu Long là không đáng kể.”
Hạn hán xâm nhập mặn năm 2016 đã xảy ra trên 40% diện tích đồng bằng sông Cửu Long khiến cho sản xuất nông nghiệp ở khu vực này tăng trưởng âm trong thời gian vừa qua. Đây cũng là một trong những nguyên nhân để Ngân hàng Thế giới giảm dự báo tăng trưởng kinh tế Việt Nam 2016 từ 6,6% xuống 6,2%.
Vấn đề thiếu nước và xâm nhập mặn ở đồng bằng sông Cửu Long đã được giới khoa học dự báo từ cả chục năm trước. Nếu như biến đổi khí hậu, nước biển dâng là tác hại lâu dài, thì hệ thống thủy điện bậc thang ở thượng nguồn bên Trung Quốc ảnh hưởng 20% lưu lượng nước trên sông Mekong. Các quốc gia lưu vực sông Mekong phía trên Việt Nam cũng xây dựng thủy điện, đồng thời sử dụng nguồn nước nhiều hơn do phát triển sản xuất nông nghiệp và công nghiệp dọc hai bờ sông Mekong.
Riêng Việt Nam được cho là đã có những chính sách phát triển cây lúa bảo đảm dư thừa lúa gạo, nhưng để lại hậu quả nghiêm trọng về vấn đề thiếu nước ngọt cho đồng bằng sông Cửu Long. Các nhà khoa học như PGS-TS Lê Anh Tuấn, TS Dương Văn Ni đã có chung quan điểm về hậu quả phá vỡ môi trường tự nhiên, để gia tăng diện tích sản xuất lúa vụ ba ngay trong mùa lũ ở đồng bằng sông Cửu Long. Hàng trăm ngàn km đê bao để làm lúa vụ ba trong mùa lũ, đã thu hẹp đáng kể những vùng trữ nước tự nhiên ở đồng bằng sông Cửu Long.
Sửa sai là trách nhiệm của Nhà nước, hiện nay vấn đề cắt giảm diện tích trồng lúa đã được đặt ra. Tuy vậy hệ thống đê bao chằng chịt ở đồng bằng sông Cửu Long vẫn còn đó, cùng với chủ trương làm lúa ba vụ mỗi năm.

Tin, bài liên quan

http://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/update-on-upper-water-realease-to-vn-mekongdelta-04132016085818.html

TulipGarden9

woensdag 20 april 2016