zondag 5 januari 2014

Nederland: Kanker Genezen met geluid

Hoogleraren Chrit Moonen (l.) en Maurice van den Bosch bij een bed met ultrasoundapparatuur, dat in het UMC wordt gebruikt bij de behandeling van borstkanker. Foto: Rene Bouwman

za 04 jan 2014, 05:30

Spectaculaire ontdekking zorgt voor optimale afgifte van chemo aan de tumor

Genezen met geluid

René Steenhorst

AMSTERDAM - De scalpel, het mes van de chirurg, verliest snel zijn functie in de operatiekamer. Nieuwe technieken vervangen dit ’oergereedschap’ in hoog tempo en blijken niet alleen minder beschadigend en belastend voor de zieke, maar vaak ook nauwkeuriger. Ronduit spectaculair is een nieuwe methode waarbij tumorverwarmende geluidsgolven antikankermedicijn naar het kwaadaardige gezwel lokken.

Snijden in een patiënt blijkt de komende jaren steeds minder vaak noodzakelijk. Foto: Getty Images

Een schadevrije reis door het zieke lichaam van borstkankerpatiënten belooft het te worden, de tocht van ontelbare aantallen minuscule vetbolletjes die in hun binnenste een krachtige lading geneesmiddel tegen kanker meevoeren.

Dumpen

Hun doel: de borsttumor, waarin zij massaal hun medicijn zullen dumpen. „Ze laten hun vracht pas los op een plek waar een temperatuur van 42 graden Celsius heerst, níét eerder…” zegt prof. dr. Chrit Moonen, die verbonden is aan de divisie Beeld van het Universitair Medisch Centrum (UMC) te Utrecht. „Daarom hebben we, heel plaatselijk, de tumor via ultrageluid verwarmd tot vijf, zes graden boven lichaamstemperatuur.”
Uit al die tienduizenden bolletjes, die per stuk niet groter zijn dan een tienduizendste millimeter – niemand kan ze met het blote oog zien, laat staan vasthouden – komt dan gelijktijdig chemotherapie vrij. Als bij een bombardement. En pas ná een voor de mens onhoorbaar geluidssignaal. Het gezwel krijgt hierdoor letterlijk ’de volle laag’, en de rest van het lichaam wordt niet aan de chemo blootgesteld. Een optimaal effect.
Het chirurgisch wegsnijden van tumoren zal door de komst van vergelijkbare technieken steeds minder vaak nodig zijn, verwachten betrokken deskundigen. Geluid en beeld ter vervanging van het mes, het wordt de toekomst. Artsen en onderzoekers van het Utrechtse UMC zien dan ook met enige spanning uit naar de start van deze proefbehandelingen met chemo gevulde nanodeeltjes, ergens in de komende maanden. Toch hebben ze er, blijkens hun uitlatingen, het volste vertrouwen in dat het goed zal komen met deze methode.
„We zijn hier ook al heel lang mee bezig”, zegt dr. Chrit Moonen, hoogleraar beeldgestuurde moleculaire interventies van het UMC Utrecht. „We weten wat we van deze techniek kunnen verwachten.” En zijn naaste collega, de interventieradioloog prof. dr. Maurice van den Bosch, zegt het zo: „Wij kunnen nú al dingen in de kankergeneeskunde waarvan ik twee jaar geleden oprecht had verwacht: dat duurt nog zeker tien jaar. Deze nieuwe behandeling is daar een bijzonder voorbeeld van. Operaties zullen altíjd blijven bestaan, maar het grootste deel van de oncologische ingrepen gaat plaatsmaken voor dit soort beeld- en ultrageluidgestuurde behandelingen. Daar ben ik zeker van.”
En dat is alvast goed nieuws voor toekomstige borstkankerpatiënten. Helaas niet voor 64-jarige Elsbeth (*) uit Amsterdam, zij werd een half jaar geleden geopereerd. „Er is flink gesneden in mijn rechterborst. Eerlijk gezegd was er niet veel meer van over, hoewel er meteen een reconstructie is uitgevoerd.” En ook niet voor Erica* (58) uit Gelderland. „Jammer dat deze nieuwe methode niet beschikbaar was toen ik naar de operatiekamer moest; maar daar kan niemand iets aan doen.”
Toch glundert Chrit Moonen, wetenschappelijk onderzoeker die hij is, wanneer hij praat over de zogenoemde ’slimme chemotherapie’, die officieel ’HiFu-Chem’ heet. Een wat Japans klinkende afkorting van een technische naam, die aangeeft dat het om het gebruik van geconcentreerd ultrageluid gaat. „Want daarover hebben we het hier”, zegt de onderzoeker, die half oktober 2013 zijn aanvaardingsrede van het hoogleraarschap uitsprak.

Muziek

„Ultrasound… We willen patiënten genezen met geluid. En dan heb ik het niet over de positieve invloed van muziek op het gemoed van de mens. Nee, het gaat hier over drukgolven, vergelijkbaar met muzikale trillingen, maar dan met hogere intensiteit en hogere frequenties. Zodanig hoog, dat zij niet langer waarneembaar zijn voor mens en dier. Deze drukgolven penetreren in het menselijk lichaam, en daar kunnen we dus therapeutisch gebruik van maken.” Voor deze nieuwe behandeling sleepte de ’geluidsprofessor’ een prestigieuze subsidie van de Europese Unie in de wacht.
En onmiddellijk volgt Moonens uitleg van ’het heden en de naaste toekomst’: „Normaal werkt het zó met chemotherapie: je laat de chemo via een infuus de patiënt inlopen, via de bloedbaan. Je hoopt dan dat het geneesmiddel ergens in het lichaam het beoogde doel vindt: de tumor. Maar dat is allerminst zeker, omdat het medicijn niet alleen gaandeweg iets verdunt maar ook allerlei barrières op zijn pad tegenkomt, zoals vaatwanden, celmembranen en organen.”
„Nadeel is bovendien dat de chemo onderweg allerlei schade aanricht aan gezonde vaten en weefsels, waar zij doorheen gaat, maar ook aan niet-aangetaste cellen en organen. Bij een van de standaard antikankermedicijnen die wordt gebruikt, het celremmende antiobioticum ’doxorubicine’ (ook wel ’adriamycine’ genoemd), is hét grote probleem dat het al snel tot hartspierschade leidt als je de concentratie iets verhoogt om de verdunning op voorhand te compenseren.”
Maar, het kan dus ook anders: zonder schade onderweg, zonder verlies van werkzaamheid, met een optimale afgifte van chemo aan de tumor. De (experimentele) behandeling van vooralsnog alleen borstkankerzieken – en in een wat later stadium patiënten met leverkanker of uitzaaiingen van het bot – gaat er beduidend anders uitzien dan de huidige praktijk.
Moonen: „De patiënt ligt bij zijn behandeling straks in een speciaal bed, waarin ultrasoundapparatuur is ingebouwd. Wij hebben het prototype van dat bed al in huis. Met bed en al komt de patiënt uiteindelijk terecht in de bij velen al bekende mri-scanner. Daar wordt precies bepaald waar de tumor zit en waar het ultrageluid het gezwel moet verwarmen. Als lokaal eenmaal een temperatuur van 42 graden is bereikt worden de bolletjes toegediend, die wij liposomen noemen. Dat gaat gewoon via het infuus; die bolletjes zitten in een vloeistof. Ze druppelen binnen. En eenmaal gearriveerd bij de tumor gaan de medicijncompartimentjes, die ze eigenlijk zijn, open…”
Overigens, verzekert professor Moonen: „Die hoge temperatuur is net niet dodelijk, maar wel voldoende om de lokale bloeddoorstroming te verhogen, de doorlaatbaarheid van de vaatwanden te vergroten, en het tumorremmende effect van de medicijnen te versterken.”
Maurice van de Bosch, sinds twee jaar hoogleraar Interventie Radiologie te Utrecht, en opmerkelijk jong voor een professor (39 jaar), ziet in deze nieuwe techniek een kentering. Eén die de behandeling van kanker snel zal doen veranderen, naast nieuwe ontwikkelingen als de kankerbehandeling ’op maat’ en de protonentherapie.
„HiFu, de behandeling met ultrasound”, stelt Van den Bosch, „is maar het topje van de ijsrots. Want onder het wateroppervlak is deze beweging al veel groter en sterker. Waar we vandaan komen is de tijd van de Amerikaanse vasculair radioloog Charles Dotter. In 1963-1964 ontwikkelde hij het dotteren, zoals het wereldwijd bekend werd en waarbij met behulp van een piepklein ballonnetje in de punt van een katheter een vernauwd bloedvat weer enigszins kon worden verwijd. Het was ook de tijd van de stents en van het zogeheten coilen, het opvullen met draadjes van aneurysma’s, dus hersenblaasjes… álles ging via katheters en de bloedbaan. En álles had met het hart te maken. In de jaren 70, 80 waren chirurgen mordicus tegen. Nee, ze wilden een bypass of een amputatie, maar niet van die gekke kleine techniekjes waarmee je toch niets goeds kon uitrichten, meenden zij. Maar die ontwikkeling ging natuurlijk intussen gewoon door.”

Weerstand

En ook nu zien Van den Bosch en Moonen enige weerstand tegen invoering van deze nieuwe methode om met behulp van geluid te genezen. Professor Van den Bosch: „In de hart- en vaatchirurgie is de dagelijkse praktijk al voor minstens 90 procent omgeslagen van grondstoffelijk snijden naar beeldgestuurd endo-vasculair behandelen, dus vanuit de bloedbaan. Dat zal nu ook gaan gebeuren in de kankergeneeskunde.”
Professor Moonen: „Het is best lastig om met deze techniek de kliniek in te gaan. Een spannend moment. Want, de chemotherapie is door de kankerspecialisten in de loop der jaren geoptimaliseerd. Ze weten wat ze hebben. Het is dan moeilijk om zo’n geaccepteerde behandeling, waarin zij op een bepaalde manier succesvol zijn, te willen veranderen. Alleen, wij veranderen helemaal niets aan de chemo, wél aan de ’verpakking’ waarmee we tumor een extra opdoffer kunnen geven. In het belang van de patiënt.”
*Beide patiënten stellen prijs op enige naamsbescherming.

Lees meer in De Telegraaf van vandaag.

Ads by Google

TulipGarden9