Trung Quốc đứng đằng sau cú đảo chính tại Miến Điện ?
Đăng ngày:
Ngày 01/02/2021, quân đội Miến Điện đảo chính lật đổ chính phủ dân sự, ban hành tình trạng khẩn cấp trong một năm. Tiến trình dân chủ hóa vừa được khởi sự, với sự ra đời của chính phủ dân sự cách nay hơn 5 năm, có nguy cơ bị đảo ngược. Hoa Kỳ và các nước phương Tây ngay lập tức lên án. Hội Đồng Bảo An họp khẩn ngày 02/02, nhưng chưa ra được tuyên bố chung, do Trung Quốc và Nga « phủ quyết ».
« Bắc Kinh có hậu thuẫn cuộc đảo chính ở Miến Điện hay không ? » là câu hỏi và cũng là tựa đề bài viết của nhà nghiên cứu Azeem Ibrahim, đăng tải trên trang mạng Foreign Policy, đúng vào ngày nổ ra cuộc đảo chính. Theo ông Azeem Ibrahim, mặc dù giới tướng lãnh Miến Điện liên tục gây áp lực với chính quyền dân sự kể từ tháng 11/2020, trong vụ cáo buộc cuộc bầu cử ngày 03/11 là « gian lận », và buộc chính phủ của bà Aung San Suu Kyi phải xét lại kết quả, nhưng họ chưa quyết định hành động.
Tại sao Tatmadaw lại ra tay vào thời điểm này ? (« Tatmadaw » là từ mà người Miến Điện thường dùng để gọi giới tướng lãnh).
Theo tác giả, cần chú ý đến việc giới tướng lãnh Miến Điện kiên quyết phản đối kết quả cuộc bầu cử dân chủ diễn ra trong bối cảnh tại nước Mỹ, tổng thống mãn nhiệm Donald Trump cũng tìm mọi cách để phản bác kết quả cuộc bầu cử dân chủ, cho dù không đưa ra một bằng chứng nào, mang lại những áp lực chưa từng có đối với các định chế dân chủ, pháp quyền tại Mỹ (với đỉnh điểm là những người ủng hộ ông Trump tấn công nhà Quốc Hội ngày 06/01). Tuy nhiên, tác giả nhấn mạnh là rất có thể chính Trung Quốc mới là thế lực có « vai trò quan trọng nhất » trong quyết định đảo chính của giới tướng lãnh.
Chuyến công du của ngoại trưởng Trung Quốc
Nhà nghiên cứu trung tâm tư vấn chính trị quốc tế Center for Global Policy đặc biệt chú ý đến cuộc gặp giữa ngoại trưởng Trung Quốc và lãnh đạo tập đoàn quân sự Miến Điện Min Aung Hlaing trong chuyến công du Miến Điện của ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị (Wang Yi), ngày 11 và 12 tháng Giêng.
Ông Azeem Ibrahim nêu giả thiết : chính cuộc gặp này đã là tác nhân dẫn đến quyết định đảo chính của giới tướng lãnh. Theo nhà nghiên cứu Mỹ, rất có thể là phía Trung Quốc « đã không hề có một dấu hiệu công khai nào, để bật đèn xanh cho ý đồ đảo chính của giới tướng lãnh Miến Điện », nhưng thái độ của đại diện ngoại giao Bắc Kinh có thể đã khiến cho giới tướng lãnh Miến Điện nghĩ rằng dù sao chăng nữa, họ cũng sẽ được Bắc Kinh bảo vệ. Tính toán của giới quân sự Miến Điện có thể là Bắc Kinh « sẽ không bỏ lỡ cơ hội để mở rộng ảnh hưởng tại châu Á ». Và trong trường hợp Hoa Kỳ và các đồng minh trừng phạt giới quân sự Miến Điện, do đảo chánh, chính quyền Trung Quốc ắt hẳn sẽ đứng về phía giới tướng lãnh, để bảo vệ lợi ích của Bắc Kinh.
Nhà nghiên cứu Azeem Ibrahim cũng nêu bật tình huống phức tạp hiện nay trong quan hệ giữa Trung Quốc và Miến Điện. Có một điều khá nghịch lý là, trong những năm vừa qua, Bắc Kinh đã siết chặt quan hệ với chính phủ dân sự do bà Aung San Suu Kyi lãnh đạo, nhiều hơn là với giới tướng lĩnh Miến Điện trước đây, dưới thời độc tài quân sự. Tuy nhiên, hợp tác giữa Bắc Kinh với chính phủ Aung San Suu Kyi đang gặp trở ngại lớn trong một số dự án, như con đập khổng lồ Myitsone, trị giá 3,6 tỉ đô la, và sự phản đối của dân chúng địa phương, do các tác động lớn về môi trường. Có thể chính tướng Min Aung Hliang đã có những cam kết tăng cường quan hệ với Trung Quốc, tái khởi động dự án đập Myitson, và đây chính là một dấu hiệu cho thấy giới tướng lãnh có thể có những nhân nhượng quan trọng với Trung Quốc, nhiều hơn là với chính quyền dân sự.
Tướng Miến Điện đề cập bất đồng về bầu cử với ngoại trưởng Trung Quốc
Chuyến công du của ngoại trưởng Trung Quốc có ý nghĩa đặc biệt quan trọng với chính quyền Miến Điện, cả về phía chính phủ dân sự, cũng như bên quân đội. Ông Vương Nghị là ngoại trưởng nước ngoài đầu tiên công du Miến Điện, kể từ sau cuộc bầu cử đầu tháng 11. Về mặt chính thức, chuyến công du này, cho thấy chính quyền Bắc Kinh « ủng hộ tân chính phủ », được thành lập sau cuộc bầu cử Quốc Hội, tuy nhiên, Bắc Kinh cũng duy trì quan hệ mật thiết song song với giới tướng lãnh.
Cuộc gặp hồi giữa tháng Giêng 2021 giữa ngoại trưởng Trung Quốc và người đứng đầu giới tướng lãnh, tướng Min Aung Hliang, được báo chí Miến Điện chú ý, đặc biệt do việc thủ lĩnh quân đội Miến Điện đã công khai đề cập với đại diện ngoại giao Trung Quốc về những bất đồng nội bộ Miến Điện liên quan đến bầu cử. Trang mạng độc lập Irrawady cho biết tướng Min Aung Hliang đã chia sẻ với vị khách mời « những kết luận » của quân đội về « những sai lầm », « những cách tính toán không chính xác » làm sai lạc kết quả bỏ phiếu (điều khiến báo Irrawady ngạc nhiên, vì ắt hẳn lãnh đạo quân đội Miến Điện phải thừa hiểu, dưới sự lãnh đạo của đảng Cộng Sản Trung Quốc, tại Trung Quốc, không hề có bầu cử tự do).
Về câu hỏi Bắc Kinh có hậu thuẫn cho cuộc đảo chính của giới tướng lãnh Miến Điện hay không, hãng tin AP dẫn quan điểm của một số nhà quan sát ghi nhận, cho dù Trung Quốc « không có vai trò nào trong việc lật đổ bà Aung San Suu Kyi », thì cú đảo chính này cũng có thể khiến ảnh hưởng của Trung Quốc gia tăng tại Miến Điện, và ảnh hưởng này sẽ càng gia tăng, nếu Hoa Kỳ và phương Tây áp đặt các trừng phạt.
Bắc Kinh muốn Miến Điện « ổn định »
Tuy nhiên, tình hình Miến Điện dường như phức tạp hơn nhiều, đen trắng không dễ tách bạch. Theo AP, bất kể nội tình chính trị Miến Điện diễn biến ra sao, sự hiện diện về kinh tế của Trung Quốc tại Miến Điện có xu hướng ngày càng trở nên mạnh mẽ, với hàng loạt dự án khai thác mỏ, thủy điện xây dựng cơ sở hạ tầng, với tổng cam kết đầu tư hơn 21 tỉ đô la tính cho đến nay.
Hãng tin AP dẫn một luận điểm hoàn toàn ngược lại, của học giả Trung Quốc Triệu Can Thành (Zhao Gancheng), Viện nghiên cứu Quốc tế Thượng Hải. Nhà nghiên cứu Trung Quốc cho rằng, « kinh doanh đòi hỏi môi trường ổn định », Bắc Kinh sẽ hoàn toàn không có lợi lộc gì khi Miến Điện rơi vào rối loạn, khiến các dự án của Trung Quốc ở đây bị ảnh hưởng nặng nề. Quan điểm của học giả Trung Quốc cũng phần nào trùng với nhận định của chuyên gia chính trị và kinh tế quốc tế Chris Ankerson, Center for Global Affairs, có trụ sở tại New York, theo đó, lợi ích chiến lược của Bắc Kinh tại Miến Điện là « ổn định » phải được duy trì.
Tuy nhiên, vấn đề thế nào là « ổn định » ? Cũng chuyên gia Chris Ankerson lưu ý, rất có thể quân đội Miến Điện đã quyết định ra tay đảo chính khi tính toán là, các thiệt hại do trừng phạt phương Tây do cú đảo chính sẽ ít hơn nhiều so với cái lợi thu hoạch được, do việc loại bỏ được đối thủ chính trị ngày càng trở nên đáng gờm trong nội bộ.
Đối với giới quân sự, lật đổ chính quyền Aung San Suu Kyi lúc này chính là thượng sách, khi áp lực từ phía các quốc gia dân chủ, đang trong tình trạng phân hóa, là không đủ để tác động đến nội tình Miến Điện, và chính quyền dân sự Aung San Suu Kyi vừa được dân chúng ủng hộ nhiều hơn (theo kết quả bầu cử vừa qua), cũng vừa duy trì được quan hệ tốt với Bắc Kinh, có thể sẽ trở thành một đối thủ đáng sợ hơn nhiều trong tương lai.
Đối tác kinh tế lớn nhất hiện nay của Miến Điện là Trung Quốc. Giới tướng lãnh kiểm soát một bộ phận lớn nền kinh tế Miến Điện. Rất có thể các tính toán của giới tướng lĩnh Miến Điện đã gặp gỡ quan điểm của Bắc Kinh. Theo chuyên gia John G. Dale, Đại học George Mason, Virginia, Hoa Kỳ, Bắc Kinh sẽ được hưởng lợi hơn nhiều, nếu kéo được Miến Điện vào hẳn quỹ đạo các dự án phát triển kinh tế của Trung Quốc. Như vậy, chuyến công du của ngoại trưởng Trung Quốc giữa tháng Giêng vừa qua có thể chỉ là một tín hiệu đồng thuận bổ sung cho sự thống nhất quan điểm đã hình thành giữa hai bên.
Trung Quốc đứng đằng sau cú đảo chính tại Miến Điện ? (rfi.fr)
Đảo chính ở Miến Điện : Lỗi ở phương Tây ?
Đăng ngày:
Ngày 01/02/2021, quân đội Miến Điện chiếm quyền chính phủ dân sự và bắt giam lãnh đạo Aung San Suu Kyi cùng nhiều thành viên khác của chính phủ. Căng thẳng chính trị âm ỉ từ bao lâu nay. Theo một số nhà quan sát tại Pháp, khủng hoảng lần này cũng có phần trách nhiệm của phương Tây.
Hai ngày sau « cuộc đảo chính », tập đoàn quân sự kết tội bà Aung San Suu Kyi đã vi phạm luật xuất nhập khẩu. Lệnh tạm giam của tòa án cho biết trong cuộc lục soát tại nhà của bà, cảnh sát phát hiện khoảng « một chục máy bộ đàm nhập khẩu mà không có giấy tờ và giấy phép cần thiết. »
Tuy nhiên, theo quan điểm của chuyên gia Sophie Boisseau du Rocher, Trung tâm châu Á, Viện Quan hệ Quốc tế Pháp (IFRI), trên kênh truyền hình quốc tế France 24, « giới quân nhân sẽ sử dụng bất kỳ một cớ nào để chấm dứt cuộc trải nghiệm dân chủ ».
Bầu cử tháng 11/2020 : Cú tát trời giáng
Đó cũng là 10 năm trải nghiệm ngắn ngủi và mong manh. Dù đang trong quá trình chuyển giao dân chủ, thế lực của quân đội vẫn mạnh trên chính trường Miến Điện. Ba vị trí chủ chốt là Quốc Phòng, Nội Vụ và Biên Giới vẫn do quân đội nắm giữ.
Theo ông Barthelemy Courmont, chuyên gia về những thách thức chính trị tại Viện Quan Hệ Quốc Tế và Chiến Lược (IRIS), cuộc « đảo chính » này là hoàn toàn có thể dự đoán được. Là cuộc bỏ phiếu thứ hai của tiến trình dân chủ hóa sau năm 2015, cuộc bầu cử tháng 11 năm 2020 đã mang lại thắng lợi vẻ vang cho đảng Liên đoàn Quốc gia vì Dân chủ (LND), đảng cầm quyền của bà Aung San Suu Kyi với 83% lá phiếu ủng hộ.
Một kết quả « cực kỳ đáng khích lệ » trên bình diện dân chủ, nhưng lại là một cú tát đau điếng cho giới quân nhân. Họ phản đối kết quả bầu cử khi cáo buộc có hơn một chục triệu lá phiếu gian lận, những cáo buộc mà ủy ban bầu cử đã bác bỏ.
Đây cũng chính là cái cớ duy nhất để quân đội tiến hành đảo chính. Cuối tháng Giêng, tổng tư lệnh quân đội, tướng Min Aung Laing, tuyên bố Hiến Pháp có thể « bị hủy ». Rủi thay, quân đội đã giữ lời. « Trò chơi dân chủ » cũng vì thế bị khép lại, theo như phân tích của chuyên gia Sophie Boisseau du Rocher.
« Cần phải biết rõ là trước hết quân đội chưa bao giờ có ý định đi đến một sự dân chủ hóa hoàn toàn các trò chơi chính trị này cả. Và cũng nên xem lại bản Hiến Pháp 2008. Người ta thấy rõ là quân đội chấp nhận tiến triển này trong khuôn khổ mà họ đưa ra.
Ở đây có ba điều khoản quan trọng mà người ta giờ biết rõ. Quân đội vẫn chiếm giữ đến 25% số ghế ở Nghị Viện. Tiếp đến là điều khoản cấm mọi công dân Miến Điện có kết hôn với người nước ngoài nắm giữ chức vụ cao nhất trong bộ máy Nhà nước. Điều khoản này được lập ra là để ngăn cản bà Aung San Suu Kyi.
Thế nhưng bà đã có một bước đi khôn khéo bởi vì sau cuộc bầu cử năm 2015, thành công của đảng LND, bà ấy đã tạo ra một chức vụ cho riêng mình, trở thành Cố vấn đặc biệt của chính phủ. Điều này tương đương với vị trí thủ tướng chính phủ. Sự táo bạo này của bà quả thật đã khiến cho quân đội cực kỳ khó chịu.
Rồi dần dần cùng với thời gian lãnh đạo, người ta thấy là mối quan hệ giữa bà với quân đội ngày càng xuống cấp cho đến tháng 3/2020 khi bà đề nghị một số điều bổ sung để sửa đổi Hiến Pháp. Tôi tin rằng đây thật sự là một điều lăng nhục quá mức trước khi kết quả bầu cử công nhận thắng lợi của đảng LND trong cuộc bỏ phiếu lập pháp tháng 11/2020. »
Chiếc bẫy dân chủ : Lỗi ở phương Tây ?
Giờ đây, bà Aung San Suu Kyi bị bắt, có nguy cơ lãnh đến 3 năm tù giam theo như cáo buộc của giới quân sự. Tình trạng khẩn cấp lại được thiết lập trong vòng một năm. Với nhà báo Cyril Payen, đài truyền hình France 24, « chiếc bẫy dân chủ » mà phe quân đội đã hoàn hảo dựng lên và từng được phương Tây, đi đầu là Mỹ thời chính quyền Obama hồ hởi hoan nghênh, giờ đã sập lại.
Chiếc bẫy đó còn hiệu quả hơn dưới tác động của cuộc khủng hoảng người Rohingya. Barthelemy Courmont cho rằng khủng hoảng sắc tộc bùng nổ nằm trong « mưu đồ phá hoại » mọi sáng kiến chính phủ. Giới quân nhân « đẩy chính phủ dân sự dần đi đến mắc sai lầm hay chí ít đưa ra một hình ảnh xấu ».
Khi « châm ngòi cho kiểu thù hận này », giới quân đội đã tìm cách « gây bất ổn chính phủ » bằng cách tiến hành các vụ thảm sát, để rồi chính giải Nobel Hòa Bình 1991 phải hứng lấy làn mưa chỉ trích của phương Tây về cách xử lý khủng hoảng.
Vẫn theo ông Courmont, các nền dân chủ phương Tây, « bị mù quáng », đã đóng một vai trò quyết định làm trầm trọng thêm những căng thẳng ở Miến Điện. Trả lời báo mạng Sputnik của Nga, chuyên gia Viện IRIS nhận định:
« Cuộc khủng hoảng đương nhiên là nghiêm trọng cho người Rohingya. Nhưng chúng ta, có thể đã quá vội vã và chỉ định một cách tùy tiện Aung San Suu Kyi cũng như là chính phủ Miến Điện là những người phải chịu trách nhiệm. Người ta không bao giờ để ý đến những nét đặc thù của đất nước. Đặc biệt là những bộ chủ chốt do quân đội nắm giữ (…) Phương Tây đã cô lập Miến Điện một cách đáng kể, đồng thời, làm suy yếu nền dân chủ tại một đất nước, vốn dĩ rất cần đến những nguồn ủng hộ mạnh mẽ ».
Quan điểm này cũng được một thành viên tổ chức phi chính phủ Village Karenni cùng chia sẻ. Nhà hoạt động nhân quyền này còn chỉ trích mạnh mẽ cách tiếp cận Thiện-Tà của nhiều ký giả phương Tây, những người cáo buộc bà là « quỷ dữ hiện hình » sau khi đã được « ca tụng ».
Điều mỉa mai, khi gió đổi chiều, phương Tây « ngậm bồ hòn » không biết nói gì hơn ngoài những lời kêu gọi suông « dỡ bỏ tình trạng khẩn cấp », « trả tự do cho bà Aung San Suu Kyi và những người bị bắt khác » hay như dọa dẫm « trừng phạt ».
Nước cờ của Min Aung Hlaing
Một điểm quan trọng khác cũng được giới quan sát đặc biệt chú ý là thời điểm cuộc đảo chính. Đó không phải là một sự ngẫu nhiên. Cú đảo chính thứ ba trong vòng 63 năm xảy ra vài ngày sau khi ông Joe Biden tuyên thệ nhậm chức.
Olivier Guillard, thuộc Trung tâm Nghiên cứu về Ấn Độ và Nam Á (CERIAS), trên đài RFI lưu ý, tổng thống Mỹ Joe Biden đương nhiên sẽ có những « biện pháp thích đáng ». Nhưng tướng Min Aung Hlaing biết rõ rằng Miến Điện không nằm trong số các hạng mục ưu tiên tại châu Á. Tân chính quyền Mỹ có nhiều việc « phải xử lý với Afghanistan và Bắc Triều Tiên ».
Vị tướng này cũng hiểu rõ rằng tại phương Tây, « Quý bà Rangoon » không còn có được ánh hào quang như sau khi được trả tự do năm 2010. Thái độ im lặng trong các vụ thảm sát người Rohingya do quân đội tiến hành quả thật đã làm xấu đi hình ảnh của bà rất nhiều tại Bruxelles và Liên Hiệp Quốc. Khéo tính toán, Min Aung Hlaing biết rằng thời cơ đã đến, phương Tây đang ngắc ngoải trong vũng lầy dịch bệnh Covid-19, sau cú sốc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2020.
Và cũng trong nước tính này, ông hiểu rằng nếu không tiếm quyền lúc này, cơ hội lao vào con đường chính trị xem như khép lại. Nếu Aung San Suu Kyi vẫn tại quyền, ông phải đợi ít nhất 5 năm nữa mới được ra tranh cử, trong khi chỉ còn 6 tháng nữa vị tướng đầy tham vọng này sẽ về hưu.
Nỗi sợ thắng thế ?
Chỉ có điều tham vọng chính trị này của Min Aung Hlaing lại đẩy Miến Điện thụt lùi đến 30 năm về trước, theo như giải thích của nhà nghiên cứu Sophie Boisseau du Rocher trên kênh truyền hình France 24.
« Bất hạnh thay chúng ta quay trở lại với tình cảnh cách đây 30 năm. Sau cuộc bầu cử lập pháp năm 1990, đảng Liên đoàn Quốc gia vì Dân chủ LND đã thắng lớn, nhưng họ đã bị Tatmadaw (tên gọi quân đội Miến Điện) tước đoạt thắng lợi đó. Quân đội không chấp nhận việc một định chế hay một đảng nào có thể thắng thế hơn họ. Đây thật sự là một bước lùi lớn. »
Một làn sóng « bất phục tùng dân sự » vừa được khởi xướng. Sức sống đấu tranh của người dân Miến Điện có còn mãnh liệt như xưa hay không ? Nhà nghiên cứu viện IFRI e rằng trong hoàn cảnh hiện nay, có nguy cơ nỗi sợ lấn át khát khao nền dân chủ.
« Tôi tương đối hoài nghi. Đúng là có đến 80% người dân ủng hộ Aung San Suu Kyi và LND, bởi vì đó là kết quả cuộc bỏ phiếu hồi tháng 11/2020. Điều hiển nhiên là quân đội sau 50 năm lãnh đạo không chia sẻ quyền lực, luôn thể hiện mọi sự hung bạo, thế nên quân đội không được người dân yêu thích.
Tuy nhiên, luật chơi của quân đội là nỗi sợ hãi. Liệu tâm trạng sợ hãi đó có sẽ trở lại hay không ? Hay là ngược lại, người dân sẽ được giải phóng và có thể dấn thân vào một chiến dịch bất tuân dân sự.
Dù vậy, tôi cũng nhận thấy có một điểm đáng chú ý là những người đầu tiên khởi động phong trào này là những bác sĩ. Đây không phải là một sự ngẫu nhiên, chúng ta đang trong một giai đoạn khủng hoảng dịch tễ. Các bác sĩ là không thể thiếu, họ có năng lực nghiệp vụ. Thế nên, cho dù phản ứng của giới quân sự có ra sao, người ta vẫn phải cần đến các bác sĩ.
Liệu những công chức khác sẽ có sự táo bạo đó hay không ? Tôi chưa biết được. Những giờ sắp tới sẽ rất thú vị để quan sát. Nhưng tôi có cảm giác là nỗi sợ hãi rủi thay có vẻ thắng thế ! »
Đảo chính ở Miến Điện : Lỗi ở phương Tây ? - Tạp chí tiêu điểm (rfi.fr)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten