Thành phố Strasbourg : Biểu tượng hòa giải Pháp - Đức
Đăng ngày:
Khi nói tới các thành phố nổi tiếng về lịch sử và văn hóa của Pháp, không thể không nhắc tới Strasbourg - thủ phủ của vùng Alsace - nằm cách Paris gần 500 km về phía Đông, giáp biên giới với Đức. Bản thân tên gọi Strasbourg có xuất xứ từ từ Straßburg trong tiếng Đức (tạm dịch là « pháo đài bên đường »). Từ biểu tượng cho sự tranh giành và chuyển giao quyền lực giữa hai nước Đức - Pháp, ngày nay, Strasbourg đã trở thành biểu tượng cho sự hợp tác giữa hai nước nói riêng và hòa bình ở châu Âu nói chung.
Xuyên suốt chiều dài lịch sử hình thành và phát triển trong hơn 2000 năm, Strasbourg đã sớm trở thành một thành phố thịnh vượng nhưng cũng đã trải qua nhiều thăng trầm và các cuộc tranh giành dai dẳng giữa hai nước Pháp và Đức. Ngược dòng thời gian, Strabourg khi thì thuộc lãnh thổ nước Pháp, khi thì về tay nước Đức. Chính vị trí địa lý đặc biệt và những yếu tố lịch sử đã làm nên một Strasbourg với những nét giao thoa văn hóa Pháp - Đức. Có thể nói Strasbourg như một dấu ấn Đức trong lòng nước Pháp.
Strasbourg, sự tranh giành không mệt mỏi giữa Đức và Pháp
Strasbourg trước đây là khu thành Argentoratum do đế chế La Mã xây dựng vào năm 12 trước Công Nguyên. Argentoratum có nghĩa là « thành phố bên dòng sông ». Khi đế chế La Mã sụp đổ, thành Argentoratum mất vị thế quan trọng. Năm 496, trên mảnh đất này, người Đức xây dựng một thành phố mới với tên gọi Strateburgum (tạm dịch là « thành phố pháo đài »).
Vào thời Trung Cổ, thành phố phát triển thịnh vượng cả về kinh tế và văn hóa. Năm 1681, dưới thời vua Louis XIV trị vì, Pháp chiếm được thành phố và phiên âm tên thành phố sang tiếng Pháp là Strasbourg. Mặc dù Strasbourg thuộc về tay Pháp nhưng tiếng Đức vẫn là ngôn ngữ phổ thông và thành phố vẫn chịu nhiều ảnh hưởng từ văn hóa Đức. Sau này, Napoléon đã biến Strasbourg thành thành phố chiến lược trong công cuộc chinh phục châu Âu.
Chiến tranh Pháp - Phổ nổ ra năm 1870. Quân Đức đã bao vây và bắn phá dữ dội Strasbourg. Năm 1871 đánh dấu thất bại của Pháp trong chiến tranh Pháp - Phổ. Pháp buộc phải ký Hiệp ước Frankfurt nhượng Strasbourg và vùng Alsace, Loraine cho Đức. Người Pháp coi đây là một thất bại cay đắng. Tuy nhiên, dưới sự cai quản của nước Đức, kinh tế Strasbourg đã phát triển rất mạnh mẽ.
Năm 1918, Chiến Tranh Thế Giới Thứ Nhất kết thúc. Nước Đức đại bại. Theo Hòa ước Versailles 1919, nước Pháp giành lại được Strasbourg.
Thế nhưng, năm 1939, Chiến Tranh Thế Giới Thứ Hai nổ ra, lại một lần nữa thành phố Strasbourg bị quân đội Đức chiếm đóng. Toàn bộ dân chúng phải di tản. Tiếng Pháp bị cấm sử dụng. Tên các đường phố cũng bị đổi sang tiếng Đức. Vào thời kỳ này, quân Đồng Minh đã dội bom Strasbourg nhiều lần nhưng Strasbourg có một may mắn hiếm có, đó là các công trình kiến trúc có giá trị đã không hề hấn gì : nhà thờ Đức Bà, khu phố cổ Ile de la Cité với hàng trăm ngôi nhà cổ tuyệt đẹp đã may mắn thoát khỏi bom đạn. Đệ Nhị Thế Chiến kết thúc, Strasbourg lại thuộc về Pháp.
Strasbourg, dấu ấn Đức trong lòng nước Pháp
Khi đến Strasbourg, du khách sẽ dễ dàng nhận thấy dấu ấn của nền văn hóa Đức vẫn còn được lưu lại nơi đây.
Strasbourg được chia thành 10 quận. Phần lớn được đặt tên theo tiếng Đức : Meinau, Robertsau-Wacken, Neuhof-Stockfelf-Ganzau… Nếu nhìn trên bản đồ, du khách cũng sẽ thấy có nhiều tên phố, tên đường bằng tiếng Đức : Fritz, Spitz, Kelh, Krutenau, Munch, Prechter, Spielmann, Finkwiller…
Với những đặc thù về lịch sử như vậy, hiện tại, Strasbourg vẫn còn một số công trình theo phong cách kiến trúc của Đức, tiêu biểu là trong khu vực Neustadt có nghĩa là « thành phố mới ». Neustadt được xây dựng trong thời kỳ Đức chiếm được Strasbourg sau Chiến tranh Pháp - Phổ năm 1870-1871. Vào thời kỳ đó, Neustadt là biểu tượng cho sự thay đổi chế độ và quyền lực đế chế Phổ. Vì thế, người Pháp còn gọi đó là khu phố Đức hay khu phố của Hoàng đế (Hoàng đế Phổ). Neustadt nổi tiếng với quảng trường Hoàng Gia, nay là Quảng trường Cộng Hòa và Cung điện Hoàng Gia, nay gọi là Cung điện sông Rhin. Cung điện Hoàng Gia là nơi trước đây Hoàng đế Phổ thường lưu lại mỗi khi tới Strasbourg.
Việc xây dựng Neustadt cũng nhằm đáp ứng nhu cầu nhà ở cho những cư dân mới của thành phố Strasbourg thời đó. Việc sát nhập Strasbourg vào Đức đã tạo nên một làn sóng người dân Đức tới định cư tại thành phố này. Trong vòng hơn 40 năm, từ năm 1871 tới năm 1915, dân số Strasbourg đã tăng hơn hai lần từ 80.000 người lên 180.000 người. So với các tòa nhà khác cùng thời kỳ, các tòa nhà ở khu Neustadt được trang bị rất hiện đại, tầng nào cũng có nước và khí ga. Điều này được ghi rõ trên các biển hiệu tráng men gắn ở mặt trước của các tòa nhà.
Neustadt là một trong những khu đô thị mở rộng đáng chú ý nhất giai đoạn cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX và còn được bảo tồn gần như nguyên vẹn nhất ở châu Âu. Năm 2015, bộ Văn hóa Pháp đã đệ trình hồ sơ để UNESCO xem xét xếp hạng Neustadt là Di Sản Thế Giới.
Dấu ấn Đức ở Strasbourg còn thể hiện rất rõ nét qua kiến trúc các ngôi nhà trong khu phố cổ Ile de la Cité. Đây là các ngôi nhà cổ kính khung bằng gỗ theo phong cách kiến trúc Fachwerk đặc trưng của miền Nam nước Đức. Hệ thống kèo, cột đỡ bằng gỗ nguyên khối lộ ra sườn bên ngoài của ngôi nhà tạo cảm giác rất vững chãi nhưng cũng là điểm nhấn trang trí cho ngôi nhà. Khi đến Strasbourg, chắc hẳn ai cũng phải trầm trồ khi ngắm nhìn những ngôi nhà cổ có khung gỗ sẫm màu nổi bật trên nền tường sơn trắng với nhiều ô cửa sổ nhỏ xinh, mái nhà cao và rất dốc.
Chúng ta có thể bắt gặp những ngôi nhà xây theo phong cách Fachwerk của Đức rải rác đâu đó tại nhiều nước châu Âu khác như Thụy Sỹ, Anh, Áo… Nhưng ở Strasbourg, các ngôi nhà khung gỗ nằm liền kề nhau, nghiêng mình soi bóng bên dòng nước uốn lượn mềm mại đã làm nên một vẻ đẹp rất riêng cho thành phố. Vào mùa hè, vẻ đẹp những ngôi nhà lại được tô điểm thêm bởi những chậu hoa nhỏ, xinh xắn, đủ màu sắc đặt bên các bệ cửa sổ. Tới mùa đông, những ngọn đèn trang trí Giáng Sinh lấp lánh càng làm các ngôi nhà cổ trở nên lung linh, huyền ảo hơn. Tới Strasbourg, đi trên những con phố nhỏ, ngắm nhìn những ngôi nhà khung gỗ cổ kính, du khách sẽ có cảm giác như đang đi lạc vào thế giới cổ tích.
Strasbourg, biểu tượng cho sự hòa giải Pháp - Đức và thống nhất châu Âu
Sau Chiến Tranh Thế Giới lần thứ hai, với những nỗ lực của ông Pierre Pflimlin, thị trưởng thành phố, Strasbourg đã trở thành biểu tượng cho sự hòa giải Pháp - Đức và thống nhất châu Âu.
Năm 1991, hai nước đã hợp tác thành lập kênh truyền hình văn hóa Pháp-Đức ARTE, có trụ sở đặt tại Strasbourg, với mục tiêu kết nối người dân châu Âu. Các chương trình đều được phát bằng hai thứ tiếng Pháp, Đức và phủ song toàn châu Âu.
Cùng với Geneve, Lyon, Montréal, New York, Strasbourg là một trong số ít các thành phố không phải là thủ đô của một nước nhưng lại là thành phố đặt trụ sở của các tổ chức Quốc tế. Strasbourg được coi là « thủ đô » hay « thủ đô Quốc hội » của Châu Âu, là nơi đặt trụ sở rất nhiều cơ quan đầu não của Liên Hiệp Châu Âu như Hội Đồng Châu Âu, Quốc Hội Châu Âu, Tòa Án Nhân Quyền Châu Âu…
Tại Strasbourg, có ba công trình tiêu biểu cho tình hữu nghị Pháp - Đức và thống nhất châu Âu, đó là cây cầu Pont de l’Europe (cầu châu Âu), cây cầu Mimram và công viên Le Jardin des Deux Rives (Công Viên Đôi Bờ Sông).
Ngược dòng thời gian, từ năm 1388 đã có cây cầu Lange Bruck nối hai bờ sông Rhin. Trải qua bao thăng trầm trong lịch sử, cầu Lange Bruck đã nhiều lần bị phá hủy rồi lại được xây mới. Trong Thế Chiến Thứ Hai, cây cầu nối hai bên chiến tuyến đã bị phá hủy hoàn toàn. Sau chiến tranh, những cây cầu nổi, cầu gỗ, cầu tạm đã được xây dựng nhưng không trụ được lâu dài. Năm 1951, hai nước Pháp và Đức chính thức thỏa thuận xây dựng một cây cầu đường bộ vững chắc. Cây cầu được đặt tên là Cầu Châu Âu, được khánh thành năm 1960, dài 245m, nối thành phố Strasbourg và thành phố Kehl của Đức, đánh dấu hòa bình trở lại trên lãnh thổ châu Âu và sự hòa giải Pháp - Đức.
Cây cầu Mimram nằm trong công viên Đôi Bờ Sông. Cầu Mimram là một cây cầu nhỏ được thiết kế theo phong cách nghệ thuật đương đại và chỉ dành cho khách bộ hành và người đi xe đạp. Tại Hội nghị thượng đỉnh NATO lần thứ 21, diễn ra tại hai thành phố Strasbourg của Pháp và Kehl của Đức vào năm 2009, lãnh đạo các nước thành viên NATO do thủ tướng Đức Angela Merkel dẫn đầu đã đi từ phía thành phố Kehl đến giữa cầu Mimram. Tại đó, tổng thống Pháp Nicolas Sarkozy, đến từ Strasbourg, đã đợi sẵn và nồng nhiệt đón chào phái đoàn. Bức ảnh chụp trên cầu Mimram đã trở thành bức ảnh đại diện chính thức của Hội nghị thượng tỉnh NATO năm đó.
Còn công viên Đôi Bờ Sông có diện tích 150 ha là không gian lý tưởng cho các cuộc dạo chơi của người dân Pháp và Đức. Công viên gồm hai nửa được nối với nhau bằng cây cầu Mimram: nửa bên bờ sông thuộc lãnh thổ Pháp thiên về phong cách nghệ thuật với 19 vườn sinh vật theo chủ đề, nửa bên bờ sông thuộc lãnh thổ Đức dành cho các triển lãm hoa và trưng bày các công nghệ trong lĩnh vực môi trường.
1000 năm Nhà thờ Đức Bà Strasbourg
Đăng ngày: Sửa đổi ngày:
Vào mùa hè này, hàng chục triệu du khách nước ngoài sẽ đến thăm nước Pháp. Có một nơi mà có lẽ họ không thể bỏ qua, là thành phố Strasbourg, thủ phủ vùng Alsace, nằm cách thủ đô Paris 500 cây số về phía đông, giáp giới với nước Đức. Đặc biệt năm 2015 là năm kỷ niệm trọng thể Nhà thờ Đức Bà Strasbourg vừa tròn 1000 tuổi.
Còn được gọi là Nhà thờ chính toà Strasbourg, công trình kiến trúc đồ sộ bề thế này đã được xây dựng trong vòng nhiều thế kỷ. Thế nhưng, vào năm 1015, hoàng đế Heinrich Đệ Nhị đã cùng với giám mục Strasbourg (Werner von Habsburg), đặt viên đá đầu tiên nhằm xây dựng một ngôi nhà thờ lớn, để thay thế cho một đền thờ đổ nát của dòng dõi vua chúa Carolingien.
Sau bao thế kỷ thăng trầm, mãi tới đầu thế kỷ XX (vào năm 1905), nhóm sử gia làm việc với kiến trúc sư Johann Knauth mới tìm lại được viên đá xây dựng đầu tiên này trong quá trình khai quật. Sau khi tính xác thực được kiểm chứng qua sách sử, viên đá xây dựng đầu tiên này được cất giữ trong hầm mộ ngay ở phía dưới nhà nguyện, bên cạnh chính điện của Nhà thờ Đức Bà Strasbourg.
Đỉnh điểm của chương trình kỷ niệm 1015-2015 diễn ra trong suốt mùa hè này cho tới ngày 20 tháng Chín. Cô Marie Pierre Sieffert, giám đốc điều hành Sự kiện 1000 năm Nhà thờ Đức Bà Strasbourg cho biết những nét chính trong chương trình này, mà thoạt nhìn hoành tráng không kém gì chương trình 850 năm xây dựng Nhà thờ Đức Bà Paris, được tổ chức cách đây hai năm(2013).
Một ngàn năm khởi công xây dựng Nhà thờ Đức Bà Strasbourg là một sự kiện cực kỳ quan trọng, không chỉ đối với người dân thành phố Strasbourg, mà còn đối với du khách từ khắp nơi đổ về. Viên đá xây dựng đầu tiên cách đây 10 thế kỷ hiện còn được lưu trữ trong hầm mộ, dưới nhà nguyện Saint Laurent. Nhà thờ Đức Bà Strasbourg tuy là một nhưng có tới hai chức năng. Trước hết về mặt tôn giáo, đây là một nơi thờ phụng hành đạo. Kế đến nữa, về mặt lịch sử, đây là một công trình kiến trúc xếp vào hàng di sản văn hóa quốc gia từ năm 1862.
Chương trình kỷ niệm 1000 năm xây dựng Nhà thờ Đức Bà Strasbourg (1015-2015) vì thế phải dung hoà cả hai vế. Về mặt tôn giáo, thì theo Đức Cha Jean-Pierre Grallet, Tổng Giám Mục Strasbourg, có nhiều buổi cử hành phụng vụ vào các dịp lễ đặc biệt trong suốt năm nay như Lễ tiếp nhận dự tòng đầu Mùa Chay, Lễ Truyền Dầu trong Tuần Thánh, Lễ Truyền Chức Linh mục trong tháng Sáu. Lễ Đức Mẹ Lên Trời, ngày 15/08/2015.
Về mặt văn hóa, có nhiều sự kiện như hoà nhạc thính phòng, biểu diễn múa đương đại, hội thảo thuyết trình theo chủ đề, triển lãm cổ vật với sự hợp tác của các viện bảo tàng thành phố, đỉnh điểm của chương trình này diễn ra trong suốt ba tháng hè với lễ khoác ánh sáng ban đêm lên các mặt nhà thờ, dựng hoạt cảnh cổ trang để tái tạo một số sự kiện lịch sử quan trọng, trong đó có hôn lễ của nhà vua Louis XV (cử hành vào năm 1725 đúng vào ngày lễ Assomption 15/08 tức là ngày lễ Đức Mẹ Lên Trời) ….
Một trong những sinh hoạt hoành tráng ngoạn mục nhất trong ba tháng hè tại Strasbourg vẫn là lễ thắp sáng Nhà thờ Đức Bà Strasbourg, hay nói cho đúng hơn là dùng công nghệ hình ảnh video (mapping) để chiếu sáng vương cung thánh đường. Cứ vào mỗi đêm (từ 4 tháng 7 đến 20 tháng 9) , khi trời đã tối hẳn, Nhà thờ Đức Bà Strasbourg lần lượt được thắp sáng bốn lần, mỗi lần kéo dài khoảng chừng 15 phút đồng hồ. Bà Hélène Richard, giám đốc nghệ thuật công ty Skertzò, đặc trách chương trình thắp sáng nhà thờ chính tòa Strasbourg cho biết thêm chi tiết :
Thông qua 20 hoạt cảnh ánh sáng khác nhau, chúng tôi đã muốn phản ánh bề dày một ngàn năm lịch sử của Nhà thờ Đức Bà Strasbourg. Đồng thời, chúng tôi cũng tìm cách nói lên những thách thức tương lai trong việc bảo tồn các công trình kiến trúc lâu đời cho thế hệ trẻ thời nay.
Các hoạt cảnh ánh sáng chiếu lên bề mặt phía nam của nhà thờ có tính cách minh họa, kể lại quá trình hình thành và xây cất qua bao thế kỷ Nhà thờ Đức Bà Strasbourg. Còn các hoạt cảnh ở phía Tây đậm tính biểu tượng, nhằm gợi ý về những dự án bảo tồn trong tương lai.
Thành phố Strasbourg khá tiêu biểu cho sự kết nối giữa truyền thống và hiện đại. Strasbourg có những góc phố cổ hàng trăm năm tuổi, nhưng đồng thời, thành phố Strasbourg là tâm điểm của châu Âu, với nhiều công trình xây dựng hiện đại như tòa Nghị viện châu Âu. Từ khi đặt viên đá xây dựng đầu tiên cho tới nay, Nhà thờ Đức Bà Strasbourg có đứng vững là nhờ vào những nỗ lực bảo tồn và trùng tu không ngơi nghỉ từ đời này sang đời khác.
Trong số các du khách từng được dịp xem chương trình thắp sáng Nhà thờ Đức Bà Strasbourg, nhờ vào công nghệ video và hình ảnh mapping, có một đôi bạn sinh viên đến từ Argentina. Hai cô nữ sinh cho biết cảm tưởng của mình :
Chúng tôi đến từ Argentina và ghé thăm thành phố Strasbourg sau khi có dịp tham quan thủ đô Paris. Chúng tôi tình cờ được xem lễ thắp sáng Nhà thờ Đức Bà Strasbourg. Từ xa, chúng tôi thấy ánh đèn chợp tắt rồi lóe sáng từ phía thánh đường, mãi đến khi tới thật gần, thì chúng tôi mới thấy các hoạt cảnh ánh sáng rực rỡ lung linh trên mặt tiền nhà thờ, phối hợp với âm nhạc, tiếng động cũng như các hiệu ứng âm thanh : tất cả tạo nên nơi người xem một cảm giác phiêu diêu kỳ diệu, thú vị khó tả. Nhà thờ Đức Bà Strasbourg vốn đã đồ sộ bề thế vào ban ngày, nhờ vào âm thanh và ánh sang ban đêm lại càng thêm hoành tráng lộng lẫy.
Ngoài các vết tích qua sơ đồ có từ thế kỷ VII, Nhà thờ Đức Bà Strasbourg thật ra dung hoà hai lối kiến trúc roman và gothic, do công trình xây dựng này kéo dài trên bốn thế kỷ, trải qua 14 đời kiến trúc sư và mãi tới năm 1439 nhà thờ này mới chính thức được hoàn tất. Với chiều cao 142 thước, Nhà thờ Đức Bà Strasbourg đứng hàng thứ nhì tại Pháp sau Nhà thờ Đức Bà thành phố Rouen được hoàn tất vào năm 1876. Về mặt số lượng khách thăm viếng, Nhà thờ Đức Bà Strasbourg thu hút 4 triệu rưỡi du khách hàng năm, chỉ thua có Nhà thờ Đức Bà Paris.
Do vùng Alsace là vùng lãnh thổ tranh chấp giữa hai nước Pháp và Đức, cho nên việc xây dựng nhà thờ đều có sự đóng góp theo từng giai đoạn của các kiến trúc sư từ cả hai phía. Mái nhà thờ từng bị hư hỏng nặng trong thời gian xung đột giữa Pháp và Đức những năm 1870. Thời kỳ này còn được gọi là Chiến tranh Pháp-Phổ (Vương quốc Phổ là từ để chỉ nước Đức từ năm 1701 đến năm 1918), nhưng sau đó được xây dựng lại. Dù gì đi nữa, sau bao thăng trầm Nhà thờ Đức Bà Strasbourg vẫn còn đứng vững cho tới tận ngày nay.
Được mệnh danh là một trong những kỳ quan hoàn toàn được xây vào thời Trung Cổ, Nhà thờ Đức Bà Strasbourg nổi bật nhờ mặt tiền xây theo lối gothic tỏa sáng (rayonnant) nhưng bên trong chính điện lại có nhiều chi tiết kiến trúc xây theo lối gothic lộng lẫy (flamboyant). Trên danh sách các công trình kiến trúc thuộc vào hàng di sản quốc gia, nước Pháp từng xếp Nhà thờ Đức Bà Strasbourg vào hàng Ngũ Đại, gồm năm nhà thờ tiêu biểu nhất cho cả hai giai đoạn ‘’tiền bán’’ và ‘’hậu bán’’ thời kỳ gothic.
Chẳng hạn như nhà thờ Saint-Étienne ở thành phố Sens (1135-1534) đại diện cho lối kiến trúc nguyên thủy (primitif) còn được gọi là gothic sơ kỳ. Nhà thờ Đức Bà thành phố Reims tiêu biểu cho lối kiến trúc gothic cổ điển (1211-1275). Nhà thờ Đức Bà Paris (1163-1345) điển hình cho lối kiến trúc lối gothic tỏa sáng (rayonnant). Nhà thờ Sainte-Chapelle ở Vincennes (1379-1480) tiêu biểu cho lối kiến trúc gothic lộng lẫy (flamboyant), đôi khi còn được gọi nôm na là gothic muộn màng (tardif).
Bên cạnh việc hoà quyện nhiều lối kiến trúc với nhau, Nhà thờ Đức Bà Strasbourg còn nổi tiếng nhờ bộ đàn ống (đại phong cầm) xây theo hình tổ chim én. Nhà thờ còn có tháp chuông với mũi tên chọc trời, bộ chuông đồng ở đây cũng thuộc vào hàng lớn nhất châu Âu, quả chuông nhỏ nhất nặng một tấn rưỡi, còn quả chuông nặng nhất lên tới gần 9 tấn (8.800 kí lô). Với những chi tiết chạm trỗ cực kỳ công phu ở mặt tiền cũng như trên tháp chuông, Nhà thờ Đức Bà Strasbourg còn có một đặc điểm mà không nơi nào có.
Toàn bộ nhà thờ được xây bằng sa thạch, chất liệu đá cát trầm tích đặc trưng của vùng núi Vosges, miền đông bẳc nước Pháp. Điều đó khiến cho nhà thờ Đức Bà Strasbourg ửng sắc nâu hồng, tùy theo ánh sáng tự nhiên ban ngày mà đôi khi ngã màu cát đỏ.
Một điểm khác nữa là quảng trường bao bọc Nhà thờ Đức Bà Strasbourg không rộng thoáng như quảng trường mặt tiền Nhà thờ Đức Bà ở Paris, điều đó có nghĩa là đối với những người đam mê nghệ thuật nhiếp ảnh, họ rất khó thể nào mà thu được nguyên vẹn nhà thờ này vào ống kính máy hình, cho dù có đứng ở góc độ nào do người chụp không đủ khoảng cách thụt lùi.
Ngược lại khi đứng ở góc đường Mercière ngay ở trung tâm phố cổ, bạn có thể chụp những tấm hình phối cảnh đầy ấn tượng : hàng quán chạy dọc san sát rồi mở ra toàn cảnh mặt tiền đồ sộ của Nhà thờ Đức Bà Strasbourg. Chính cũng vì ông khám phá quang cảnh này mà văn hào Victor Hugo trong quyển nhật ký lữ hành tới vùng sông Rhein, viết vào năm 1839 đã thốt lên câu nói : Nhà thờ Đức Bà Strasbourg là một kỳ công đồ sộ tổng thể, khéo léo mà bề thế, hùng vĩ mà tinh tế ….
1000 năm Nhà thờ Đức Bà Strasbourg - Tạp chí văn hóa (rfi.fr)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten