Hỗn loạn trong khai thác khoáng sản
03312014-khoangsan-kh.mp3
Du khách tham quan mô hình lò phản ứng hạt nhân của công ty điện Đông Phương, Trung Quốc tại một cuộc triển lãm về điện hạt nhân tổ chức tại Hà Nội hôm 28/5/2010.
AFP photo
Dự án khai thác bauxite do chính phủ Việt nam thực hiện với sự hợp tác của Trung quốc đã và đang bị các nhà khoa học, cũng như kinh tế trong nước phê phán lâu nay và dường như vẫn chưa có lối thoát. Trong những ngày cuối tháng ba năm 2014, một vụ xô xát lại diễn ra tại tỉnh Ninh Thuận giữa dân địa phương và công ty khai thác sa khoáng titan tại đó. Kính Hòa phỏng vấn Tiến sĩ Địa Vật lý Nguyễn Thanh Giang về hiện trạng khai thác khoáng sản tại Việt Nam hiện nay.
Có khoáng sản lại nghèo đi!?
Kính Hòa: Tại một cuộc Hội nghị đóng góp ý kiến cho Luật Khoáng sản sửa đổi, người ta nghe thấy một vị lãnh đạo tỉnh Cao Bằng nói, ông rất tâm đắc với câu “tỉnh nào có khoáng sản tỉnh đó nghèo đi” bởi câu đó đúng.
Trong khi cha ông ta thường nói “Tiền rừng, bạc bể” thì câu nói đó là một nghịch lý dường như không tin được. Là một người đã từng công tác lâu năm ở Tổng cục Địa chất ông có suy nghĩ gì về nghịch lý đó?
TS Nguyễn Thanh Giang: Xã hội này nhiều nghịch lý lắm ông ạ! Nghịch lý nhỡn tiền nhất ai cũng thấy được là trong khi người ta dát vàng vào câu khẩu hiệu “Không có gì quý hơn độc lập tự do” nạm trước lăng cụ Hồ thì người ta vẫn bắt dân tộc phải làm lính lệ vác cờ đi theo cái “Tầm cao chiến lược” của “anh bạn vàng” Trung Quốc, và để cho Trung Quốc hết xà xẻo lãnh thổ biên giới phia Bắc lại lấn chiếm Hoàng Sa, Trường Sa. Độc lập thì như thế, còn tự do thì, công an của Đảng đàn áp biểu tình chống Trung Quốc và đánh đập các bloggers chưa đủ, ông Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, trong bản tuyên bố chung ký kết với Hồ Cẩm Đào nhân chuyến thăm Trung Quốc năm 2012 còn mở đường cho cả công an Trung Quốc vào Việt Nam “phối hợp giữ gìn ổn định trong nước của mình”.
Kính Hòa: Vâng, thưa ông, nhưng ở đây ta đang nói về kinh tế, về tài nguyên khoáng sản.
TS Nguyễn Thanh Giang: Kinh tế cũng nghịch lý! Nghịch lý ngay từ cái chủ trương lớn của Đảng: “Kinh tế thị trường, định hướng XHCN”. Cua không ra cua, cá không ra cá, cho nên cái nọ cắp kẹp cái kia, cái kia quẫy đạp cái nọ, luật không giữ nổi lệ, lệ chống phá luật …
Không phải chỉ ông Cao Bằng kêu “khoáng sản làm tỉnh nghèo đi” mà Yên Bái có cái mỏ đá quý ở Lục Yên, Yên Bình khá lớn nhưng việc khai thác chẳng ra cái quy mô, cung cách gì nên cảnh quan núi đá đẹp ở khu vực huyện Lục Yên và hồ Thác Bà bị tàn phá tan hoang mà ngân sách thì đóng góp chẳng được bao nhiêu, cho nên, so với mặt bằng chung của cả nước thì Yên Bái vẫn còn là một tỉnh nghèo…
Bắc Cạn cũng là tỉnh có nguồn tài nguyên khoáng sản rất dồi dào, giai đoạn 2001 – 2005, nhờ đóng góp đáng kể của ngành khai thác khoáng sản mà GDP của Bắc Cạn tăng 11,85% nhưng sau đó do thất thu về khoáng sản nên từ năm 2006 GDP của Bắc Cạn chỉ còn 9,5%.
Yên Bái có mỏ đá quý nhưng việc khai thác chẳng ra gì nên cảnh quan núi đá đẹp bị tàn phá tan hoang mà ngân sách thì đóng góp chẳng được bao nhiêu …
- TS Nguyễn Thanh Giang
Khai thác titan ven biển mới thật thảm họa. Ông Nguyễn Văn Phùng - Trưởng hội Người cao tuổi ở thôn Mạch Nước, xã Vĩnh Thái, Quảng Trị phàn nàn, cả rừng dương chắn cát trồng hơn nửa thế kỷ nay bị người ta cho xe cẩu nhổ sạch, đê chắn sóng cũng bị phá, nước thải từ giếng khoan đổ thẳng ra biển đen ngòm trong khi nước dưới cát bị hút cạn kiệt, không trồng trọt trên bãi được nữa mà nước ăn trong làng cũng trở nên hiếm. Vậy mà Quy hoạch phân vùng thăm dò, khai thác, chế biến titan giai đoạn 2007 – 2015, định hướng đến 2025 khu vực quặng sa khoáng titan ở huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị còn dự định mở rộng đến trên 140 ha.
Không thể chịu được cảnh tàn phá tan hoang, mười hai giờ trưa hôm 27 tháng 3 vừa rồi bà con Sơn Hải ào ạt kéo nhau vây hãm công ty khai thác titan Quang Thuận. Công ty này là của một chủ người Trung Quốc liên kết với một số quan chức Ninh Thuận, khai thác quặng titan ở Sơn Hải, làm sụt mất mạch nước ngầm, ô nhiễm và ảnh hưởng trầm trọng cuộc sống của dân địa phương. Họ phản đối mấy năm nay nhưng công ty này vẫn lén lút khai thác ban đêm. Kiện lên xã không được giải quyết, người dân quyết định tự xử, đốt nhà bà chủ người Trung Quốc. Chiều 28 tháng 3, tức là mới cách đây mấy hôm hàng ngàn người đã kéo lên Ủy ban Ninh Thuận đòi Tỉnh phải đứng ra giải quyết. Cảnh xung đột lớn đã xẩy ra làm tắc nghẽn Quốc lộ Một suốt nhiều giờ.
Người lao động làm việc tại mỏ Bauxite Bảo Lâm, tỉnh Lâm Đồng hôm 13/7/2009. AFP photo
Kính Hòa: Theo ông, vì sao lại có cảnh hỗn loạn như vây?
TS Nguyễn Thanh Giang: Hỗn loạn bên dưới là phản ánh “hỗn loạn từ bên trên”. Trước đây, từ khâu vẽ bản đồ địa chất đến, tìm kiếm, thăm dò, khai thác khoáng sản là lĩnh vực của Tổng cục địa chất cùng với các Liên đoàn, các xí nghiệp của mình. Nay khoáng sản có đến ba Bộ tham gia quản lý: Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Công Thương, Bộ Xây dựng.
Bộ TN&MT chỉ làm quy hoạch, còn xuất khẩu thì giao Bộ Công Thương. Bộ Tài nguyên – Môi trường giám sát việc khai thác khoáng sản, Bộ Công Thương và Bộ Xây dựng chia nhau việc lập qui hoạch khoáng sản và quản lý việc xuất cảng khoảng sản. Còn cấp giấy phép thăm dò, khai thác khoáng sản thì thuộc thẩm quyền của chính quyền các tỉnh, thành phố. Giám sát việc vận chuyển, tiêu thụ khoáng sản thì do công an, quản lý thị trường, hải quan, biên phòng đảm trách.
Việc cấp phép khai thác cũng thật là “hỗn loạn”. Đến nay cấp Trung ương đã cấp trên 350 giấy phép khai thác mỏ, cấp địa phương cấp tới gần 4 000 giấy phép khai thác mỏ. Các tỉnh cấp giấy phép khai thác mỏ nhiều nhất là Bình Thuận (200), Vĩnh Long (155), Yên Bái (152), Cao Bằng (142), Lâm Đồng (136), Nghệ An (126), Lai Châu (124), Lào Cai (121)...
Hơn 50% số giấy phép này vi phạm hàng loạt qui định hiện hành: Cấp giấy phép sai thẩm quyền, cấp giấy phép khi chưa có quy hoạch khoáng sản, cấp giấy phép khi chưa có quyết định phê duyệt trữ lượng khoảng sản, cấp giấy phép khi không có báo cáo đánh giá tác động môi trường hoặc có cam kết bảo vệ môi trường …
Vụ “cấp phép” tội lỗi nhất là do TBT ĐCSVN Nông Đức Mạnh tự tung tự tác. Chưa tham khảo ý kiến các nhà khoa học địa chất, luyện kim, kinh tế, quân sự …, ông ta đã tự tiện ký kết với Trung Quốc. Ngay từ năm 2008, trong chuyến thăm Trung Quốc của Nông Đức Mạnh, bản tuyên bố chung VN – TQ đã ghi như sau: “ … Hai bên tăng cuờng hợp tác trong các dự án như: Bôxit Đắc Nông, các dự án trong khuôn khổ “ Hai hành lang, một vành đai kinh tế” và các dự án lớn khác….”. Đấy là chỉ thị mà sau đó thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng phải triển khai rồi bị luật gia Cù Huy Hà Vũ kiện.
Lợi nhuận chảy vào túi ai?
Kính Hòa: Là một người đã từng công tác lâu năm ở ngành địa chất nhưng từ đầu buổi đến giờ dường như chỉ thấy ông nói đến mảng tối của bức tranh tài nguyên khoáng sản. Có những mảng sáng nào không, thưa ông?
TS Nguyễn Thanh Giang: Việt Nam là một trong những nước giầu tài nguyên khoáng sản. Hiện có hơn 5,000 mỏ đang khai thác với khoảng 60 loại khoáng sản thuộc nhiều nhóm khác nhau: Nhóm khoáng sản nhiên liệu như dầu khí, than, nhóm khoáng sản sắt và hợp kim sắt như sắt, chromite, titan, manganese, nhóm khoáng sản kim loại màu như bauxite, thiếc, đồng, chì-kẽm, antimony, molypden, nhóm khoáng sản quý như vàng, đá quý, nhóm khoáng sản hóa chất công nghiệp như apatite, cao lanh, cát thủy tinh, nhóm khoáng sản vật liệu xây dựng như đá vôi xi măng, đá xây dựng, đá ốp lát….
Trữ lượng đáng kể nhất là dầu khí, bauxite, than, sắt … Than có nhiều loại: than bùn, than nâu lửa dài, than mỡ, than gầy - bán antraxit và than antraxit, chủ yếu là than antraxit.
Đã phát hiện và khoanh định được trên 216 vị trí có quặng sắt, có 13 mỏ trữ lượng trên 2 triệu tấn. Trong tất cả các mỏ quặng sắt của Việt Nam, đáng chú ý nhất là hai mỏ lớn: mỏ sắt Quý Xa ở Lào Cai và mỏ sắt Thạch Khê ở Hà Tĩnh. Mỏ sắt Thạch Khê là chiến tích vang dội của nghề Địa Vật lý Máy bay của chúng tôi trong thập kỷ 60, thế kỷ trước. Khi đo đạc bằng máy đặt trên máy bay, thông qua tính toán, đồng nghiệp của tôi đã xác định được một mỏ sắt chìm sâu 60 mét dưới cát ven biển Hà Tĩnh mà không hề có biểu hiện gì trên mặt đất.
Để vận hành các nhà máy điện nguyên tử, chúng ta cần có uranium. Các mỏ uran đã phát hiện ở phía bắc nói chung manh mún. May chăng có thể trông chờ vào uran Nông Sơn mà tôi là người đầu tiên có công tích khẳng định khả năng chứa uran trong tầng than Nông Sơn từ thập niên 70 của thế kỷ trước. Điều này, nhà địa chất Trần Đức Lương, nguyên Chủ tịch nước biết rất rõ.
Ngành công nghiệp khai khoáng đã đóng một vai trò quan trọng trong sự phát triển của đất nước, đóng góp khoảng 11% GDP và 25% thu ngân sách nhà nước. Theo Trung tâm Thông tin Công nghiệp và Thương mại của Bộ Công Thương, trong 7 tháng đầu năm 2013, Việt Nam xuất cảng khoảng 1.4 triệu tấn quặng và khoáng, trị giá 140 triệu USD.
Khách tham quan mô hình trạm điện hạt nhân của Tập đoàn Rosenergoatom, Nga tại một cuộc triển lãm về điện hạt nhân được tổ chức tại Hà Nội hôm 28/5/2010. AFP photo
Kính Hòa: Bàn về vấn đề thủy điện ông đã đưa ra 6 khuyến nghị. Đối với tài nguyên khoáng sản ông có khuyến nghị gì không, thưa ông?
TS Nguyễn Thanh Giang: Nghỉ hưu đã lâu, không còn sâu sát nữa, chắc anh chị em đương chức có nhiều tâm tư, nguyện vọng lắm, riêng tôi, chỉ xin có mấy ý kiến nho nhỏ:
- Khoáng sản là tài nguyên quốc gia, được xem như tài sản của toàn dân nhưng thực tế phần lớn lợi ích lại đang chảy vào túi các nhóm lợi ích đủ loại: nhóm lợi ích Đảng, nhóm lợi ích chính quyền, nhóm lợi ích trung ương, nhóm lợi ích địa phương, nhóm lợi ích băng đảng cá nhân …
Cần kiểm tra thu hồi những giấy phép cấp sai. Truy thu những khoản lợi nhuận bất chính. Kỷ luật và sa thải những cán bộ do tư lợi hay trình độ non kém đã gây nên thất thoát và lãng phí về khoáng sản.
Nên chăng, tập trung trở lại mọi đầu mối liên quan đến tìm kiếm, thăm dò, khai thác khoáng sản vào Tổng cục Địa chất.
- Một mặt hạn chế đến mức tối đa tình trạng xuất khẩu quặng thô, một mặt phải hiện đại hóa việc khai thác,chế biến quặng; vừa để dành tài nguyên cho con cháu, vừa chống tình trạng lãng phí đến mức như đang xúc của đổ đi.
Dẫn chứng như titan. Nếu chỉ sơ chế thành xỉ titan thì giá trị sản phẩm cũng chỉ tăng 2,5 lần so với quặng. Sản xuất được pigment thì giá trị tăng khoảng 10 lần, còn nếu sản xuất được titan kim loại thì giá trị tăng tới 80 lần.
Bên cạnh đó, các khoáng vật phụ của quặng titan như zircon, rutil, monazit... nếu sản xuất thành zircon siêu mịn, rutil nhân tạo thì giá trị sản phẩm cũng tăng được 1,6 lần.
Khoáng sản là tài nguyên quốc gia, được xem như tài sản của toàn dân nhưng thực tế phần lớn lợi ích lại đang chảy vào túi các nhóm lợi ích...
- TS Nguyễn Thanh Giang
Ở mỏ cromit Cổ Định (Thanh Hóa), một lượng lớn khoáng sét với thành phần khoáng vật chủ yếu là nontronit đang bị thải bỏ trong khi chính nó có có giá trị sử dụng làm dung dịch khoan rất tốt.
Độ thu hồi quặng vàng trong chế biến (tổng thu hồi) hiện chỉ đạt khoảng 30-40%, nghĩa là khoảng một nửa thải ra ngoài môi trường.
Tổn thất trong khai thác khoảng sản nói chung còn lớn: đối với apatit là 26-43%; quặng kim loại là 15-30%; vật liệu xây dựng từ 15-20%.. ..
- Một việc không thể xem không hệ trọng là phải kịp thời ngăn chặn tình trạng cướp bóc tài nguyên khoáng sản Việt Nam dưới nhiều hình thức của Trung Quốc. Ngoài việc khoanh lưỡi bò liếm Biển Đông và xâm chiếm Hoàng Sa để chiếm đoạt dầu khí, Trung Quốc còn xui dại TBT Nông Đức Mạnh cho khai thác bauxite Tây Nguyên trong khi họ không khai thác bauxite trên lãnh thổ họ.
Nên biết rằng một số nước đang sẵn sàng bỏ tiền ra mua quặng của nước khác về chôn lấp thành các mỏ nhân tạo để để dành cho tương lai.
Các lực lượng biên phòng cho biết, suốt thời gian dài, cho đến nay, mỗi đêm có chừng hai ngàn tấn than được nhập lậu sang Trung Quốc theo hình thức mua bán chui. Trong khi đã có dự kiến phải nhập khẩu than đá trong nay mai thì một số doanh nghiệp nhà nước vừa chính thức xuất khẩu hàng chục triệu tấn vừa vô tình hay hữu ý để than đêm ngày rót sang Trung Quốc như thế!
Không chỉ than đá, trong khi nhiều xí nghiệp tại Việt Nam thiếu nguyên liệu để sản xuất nên chỉ hoạt động cầm chừng, thậm chí phải đóng cửa thì nhiều khoáng sản thô khác cũng ùn ùn chảy sang Trung Quốc.
Không biết họ cần thật hay mua khoáng sản cũng theo cái âm mưu như mua móng trâu, rễ hồi, đỉa, ốc bươu vàng …
- Cần tích cực chuẩn bị để sớm tham gia “Sáng kiến minh bạch trong công nghiệp khai khoáng” mà nhiều nước trên thế giới đã thực hiện để nâng cao hiệu quả quản trị tài nguyên khoáng sản. Việc thực hiện “Sáng kiến minh bạch hóa ngành công nghiệp khai khoáng” không chỉ giúp Chính phủ quản lý tài nguyên khoáng sản tốt hơn mà còn giảm tham nhũng và mang lại nguồn thu cao hơn cho ngân sách Nhà nước.
Kính Hòa: Xin Cảm ơn Tiến sĩ Nguyễn Thanh Giang đã dành cho đài Á châu tự do thời gian để thực hiện bài phỏng vấn hôm nay.
Tin, bài liên quan
- Vì sao xung đột với dân trong các dự án “kinh tế-xã hội”?
- Khai thác khoáng sản và các nhóm lợi ích
- Khai thác khoáng sản và nhóm lợi ích
- Nhơn Lý, Bình Định có thể bị mất dấu vì titan và dự án du lịch
- Những bất ổn trong ngành Than (Phần 2)
- Những bất ổn trong ngành Than (Phần 1)
- Hệ lụy việc khai thác titan ven biển miền Trung
- TT Nguyễn Tấn Dũng đã đến Nhật
- Hiệu quả kinh tế của dự án Bauxite Tây Nguyên
http://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/the-mess-of-mine-extraction-kh-03312014143912.html
Khai thác titan không đúng quy trình sẽ dẫn đến những tác hại rất lớn về môi trường. Thường những cây trồng trong công đoạn hoàn thổ đa phần không có khả năng bén rễ, do cát đã bị hút cạn kiệt nước sau quá trình sử dụng để sàng tuyển quặng titan. Đã từng xảy ra hiện tượng người dân bao vây công ty khai thác titan, dựng rào cản không cho doanh nghiệp hoạt động vì những tác hại trực tiếp đến môi trường sống trong khu vực.
Hiện nay nhiều doanh nghiệp chế biến titan ở Nam Trung Bộ mặc nhiên đổ phế phẩm có trộn lẫn bụi monazit thành đống lộ thiên, nằm gần các khu dân cư hoặc có khi ngay cạnh các con đường. Mỗi khi có gió, bụi monazit phát tán tự do ra môi trường mà không được quản lý như một chất phóng xạ. Việc này, Tiến sỹ Lê Khánh Phồn có ý kiến rằng:
Khai thác khoáng sản và các nhóm lợi ích
kinhhoa10102013.mp3
Mỏ than ở Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh, ảnh chụp trước đây.
AFP
Khai thác và xuất khẩu quặng thô bị nghiêm cấm tại Việt Nam, tuy nhiên điều này vẫn diễn ra và gây nhiều tác động lên đời sống dân chúng, tàn hại môi trường và cơ sở hạ tầng công ích.
Khoáng sản VN đang ở đâu?
Trên bản đồ khoáng sản thế giới, Việt Nam không phải là một quốc gia giàu có. Khu quặng mỏ nổi tiếng nhất đất nước là vùng Đông Triều, Quảng Ninh, với những hầm than được khai thác đã hơn 100 năm. Gần đây những mỏ dầu được khai thác ngoài biển Đông có đem lại nhiều lợi tức cho xứ sở nhưng Việt Nam vẫn không phải là một quốc gia dầu mỏ nổi tiếng. Tuy vậy, cũng có nhiều loại khoáng sản có mặt trong lòng đất Việt Nam với trữ lượng không lớn, theo những thông tin cập nhật đến hôm nay.
Với thời gian và sự phát triển của khoa học kỹ thuật có thể các loại khoáng sản ấy sẽ hữu ích cho quốc gia trong tương lai. Vì thế việc gìn giữ những khoáng sản ấy cho thế hệ mai sau là đặc biệt quan trọng. Chính phủ Việt Nam cũng thường xuyên lên tiếng với báo giới về chính sách không thúc đẩy chủ trương khai thác quặng thô để xuất khẩu, cụ thể là chỉ thị ngày 9/1/2012 của Thủ tướng chính phủ về việc cấm xuất khẩu quặng thô, không cấp phép thăm dò và khai thác mới đối với nhiều loại quặng.
Thực tế khai thác khoáng sản tại Việt nam lại là một bức tranh hoàn toàn khác với viễn cảnh bảo tồn và tinh chế quặng như mong muốn của chính phủ.
Bên trong hệ thống ấy mỗi bộ có những quyền lợi khác nhau, mỗi địa phương thậm chí nhóm doanh nghiệp nhà nước họ cũng là một thế lực rất mạnh.
-TS Nguyễn Quang A
Phòng Thương mại và công nghiệp Việt Nam, vào ngày 8/10/2013 tổ chức một cuộc hội thảo mang tên “Quản trị tài nguyên khoáng sản: Việt Nam đang ở đâu?” Trong cuộc hội thảo này, nhiều ý kiến đã được nêu lên về tình trạng khai thác và xuất khẩu khoáng sản không có kiểm soát tại Việt Nam. Theo đó, việc cấp giấy phép đã có nhiều sai phạm, người dân tại những nơi có khoáng sản không được lợi gì khi khoáng sản được khai thác, việc khai thác đã tàn phá môi trường và cơ sở hạ tầng công ích mà chủ đầu tư không đền bù thiệt hại.
Việc cấp giấy phép đã được nhiều tỉnh cấp mặc dù họ không có thẩm quyền., và những giấy phép này lại được cấp sau chỉ thị ngày 9/1/2012 của Thủ tướng.
Trước đây, khai thác khoáng sản là lĩnh vực của Tổng cục địa chất cùng với các Liên đoàn, các xí nghiệp của mình. Nay những chủ tư nhân cũng có thể tham gia vào hoạt động này. Và các doanh nghiệp khai thác khoáng sản đã tìm mọi cách để có được giấy phép. Điều này được giải thích bằng các mối quan hệ chằng chéo nhau giữa các doanh nghiệp ấy với các giới chức chính quyền, giới chức đảng cộng sản, hình thành nên cái mà trong thời gian gần đây được gọi bằng cụm từ ghê gớm, đó là Nhóm lợi ích. Tiến sĩ Nguyễn Quang A, nguyên Viện trưởng Viện nghiên cứu và phát triển IDS đã tự giải thể, nói về nhóm lợi ích như sau:
“Về nhóm lợi ích ở Việt Nam, ý người ta muốn nói đến các nhóm lợi ích có ảnh hưởng đến chính sách, đường hướng phát triển của đất nước. Trong đó nhóm mạnh nhất và lớn nhất là nhóm của lãnh đạo. Bên trong hệ thống ấy mỗi bộ có những quyền lợi khác nhau, mỗi địa phương thậm chí nhóm doanh nghiệp nhà nước họ cũng là một thế lực rất mạnh.”
Lĩnh vực tham nhũng tinh vi
Mỏ than ở phía bắc tỉnh Quảng Ninh, ảnh chụp trước đây. AFP PHOTO.
Theo ông Huỳnh Phong Tranh, Tổng Thanh tra chính phủ, trong một phát biểu ngày 18/7/2013, thì khoáng sản là một trong bốn lĩnh vực tham nhũng tinh vi nhất. Rất dễ hiểu rằng sự tinh vi đó chính là nhóm lợi ích của các nhà tài phiệt mới và nhà cầm quyền.
Và dĩ nhiên các nhà tài phiệt này hoạt động theo một nguyên tắc phổ quát của chủ nghĩa tư bản, đó là lợi nhuận. Khi tìm kiếm lợi nhuận, người ta sẽ lấn lướt càng nhiều càng tốt những người dân địa phương thấp cổ bé miệng, và cầu đường hư hỏng vì chuyên chở quặng mỏ sẽ tốt hơn đối với họ là gánh nặng cho ngân sách công ích chứ không phải chi phí mà các công ty của họ phải bỏ ra.
Trong cuộc hội thảo nói trên, một ví dụ được đưa ra về chi phí xã hội mà các hoạt động khai thác khoáng sản tạo nên, đó là chuyện một doanh nghiệp nộp ngân sách 5 tỉ đồng, nhưng đoạn đường mà doanh nghiệp này làm hỏng trị giá đến 30 tỉ đồng. Và theo Thiếu tướng Lê Văn Cương, nguyên Viện trưởng Viện chiến lược thuộc Bộ Công An, thì người xuất khẩu cuối cùng ăn hết mọi lợi nhuận, và dân địa phương vẫn nghèo như xưa, nếu không nói là tệ hơn xưa do cuộc sống và truyền thống bị xáo trộn. Nổi bật lên ở đây là hình ảnh mờ nhạt của các cộng đồng dân cư trong các dự án kinh tế nói chung, khai thác khóang sản nói riêng.
Kỹ sư Phạm Phan Long, người tham gia nhiều vài việc đánh giá tác động môi trường của các dự án tại Hoa Kỳ và cũng có tham gia vào dự án phát triển tiểu vùng Mekong của ngân hành phát triển Á châu nói với chúng tôi về sự tham gia của cộng đồng dân cư vào các dự án kinh tế xã hội như sau:
“Việc giới thiệu dự án với cộng đồng dân cư, những người chịu ảnh hưởng của dự án, là rất quan trọng. Qua đó những người chủ trương dự án tìm hiểu xem người dân sống thế nào, lịch sử của họ ra sao, và họ nghĩ gì về dự án của mình. Từ đó người người làm dự án đưa những hiểu biết này vào trong dự án, tìm cách đối phó và đáp ứng nhu cầu của người dân.”
Thiếu tướng Lê Văn Cương, cho rằng vấn đề nằm ở chổ là “Không có ai chịu trách nhiệm trước nhân dân Việt nam.” Và việc thất thoát khoáng sản gắn với cái gốc là trách nhiệm cá nhân từ hệ thống không rõ ràng.
Nhân vật nào phải chịu trách nhiệm đó liệu sẽ chịu trách nhiệm không khi chẳng có người dân nào được hỏi ý kiến? Chẳng có ai hỏi họ về trách nhiệm ấy!
Ông Lê Văn Cương nói tiếp rằng những Bộ có liên quan đến khai thác khoáng sản là Bộ Công Thương, Bộ Xây dựng, Bộ Tài nguyên Môi trường phải chịu trách nhiệm, và Chính phủ phải xuất hiện để điều hành. Thực ra trách nhiệm này được qui định rõ ràng bằng điều số 80 của Luật khoáng sản. Theo đó, Chính phủ thống nhất quản lý nhà nước về khoáng sản.
Vấn đề là sự quản lý này có được kiểm soát không? Để chính phủ khỏi lơ là! Để chính phủ không bị cuốn vào luồng xoáy tạo nên bởi các nhóm lợi ích!
Ai khác hơn để làm việc này ngoài Quốc hội! Cơ quan về nguyên tắc có quyền lực cao nhất đất nước!
Nhưng Quốc hội cũng có sự hiện diện đầy đủ tất cả các thành viên chính phủ!
Và trên tất cả, Quốc hội và Chính phủ, là Đảng cộng sản, với Cương lĩnh đã được ông Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng, người từng là Chủ tịch Quốc hội, khẳng định rằng quan trọng hơn cả Hiến Pháp.
Thiếu tướng Cương nói trong buổi Hội thảo: “phải sửa Hiến pháp”. Nhưng sửa như thế nào? Theo Thiếu tướng là phải qui định trách nhiệm nhiều hơn chăng? Rồi trách nhiệm ấy được kiểm soát ra sao?
Có mặt trong buổi hội thảo, TS Lê Dăng Doanh, nguyên cố vấn chính phủ, phát biểu: cần công khai minh bạch và chia sẻ lợi ích hợp lý. Trong lĩnh vực này người dân không có điều kiện tiếp cận thông tin nên “cần các tổ chức xã hội vào cuộc hỗ trợ.”
Nhưng các tổ chức xã hội lại là vấn đề rất lớn của nền dân chủ tập trung do đảng cộng sản lãnh đạo hiện nay! Người ta e rằng nó sẽ thách thức quyền lực của đảng cầm quyền.
Tài nguyên khoáng sản là loại tài nguyên không tái tạo được. Để nó lại cho thế hệ tương lai cùng một cuộc sống ngăn nắp, hẳn là quan trọng hơn quyền lực nhất thời của ai đó.
Tin, bài liên quan
- Vì sao xung đột với dân trong các dự án “kinh tế-xã hội”?
- Hỗn loạn trong khai thác khoáng sản
- Việt Nam 2013: Sôi sục bất ổn xã hội
- Đập thủy điện và nhóm lợi ích
- Khai thác khoáng sản và nhóm lợi ích
- TT Nguyễn Tấn Dũng tiếp chủ tịch tập đoàn Gazprom của Nga
- Việt Nam đầu tư khai thác mỏ tại Lào
- Tất cả là ‘con tin’ của nhóm lợi ích
- Tất cả là ‘con tin’ của nhóm lợi ích
http://www.rfa.org/vietnamese/vietnam/xa-hoi/mineral-extraction-n-interest-groups-kh-10102013135445.html
Hệ lụy việc khai thác titan ven biển miền Trung
Bờ biển xã Duy Hải bị sạt lở nghiêm trọng do khai thác titan trái phép.
Photo courtesy of Báo Quảng Nam
Đến nay, những hệ lụy từ việc khai thác loại quặng sa khoáng này cần được nhìn nhận nghiêm túc hơn.
Thông tín viên Nhân Khánh có bài tường trình như sau:
Có vẻ lợi nhuận đem lại từ công việc khai thác titan là rất lớn. Mặc dù giấy phép khai thác đã hết thời hạn, nhưng nhiều công ty vẫn tiến hành khai thác bất hợp pháp, đến khi cơ quan cấp tỉnh vào cuộc mới phát hiện được. Theo chân các doanh nghiệp, không ít các nhóm dân cư địa phương đổ xô đi khai thác titan theo kiểu thủ công về bán lại cho các đầu nậu. Chẳng hạn như ở một khu vực thuộc huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định, thính giả Đài Á Châu Tự Do có thể nghe Phó Chủ tịch Ủy ban huyện này là ông Lương Ngọc Anh cho biết như sau:
“Cái tình hình khai thác titan trái phép của dân ở Cát Thành là có. Trước tình hình đó Ủy ban nhân dân tỉnh có chỉ đạo, thành lập tổ công tác của tỉnh. Rồi Ủy ban nhân huyện cũng thành lập tổ công tác của huyện. Đối với dân là tuyên truyền, giải thích trong việc khai thác, vận chuyển, mua bán như thế là không đúng pháp luật. Thì vừa qua nó cũng có tạm lắng.
Nhưng gần đây, Bộ Công thương có cho phép, theo chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ là xuất titan thô đến hết tháng 6. Do đó cho nên một số doanh nghiệp trên các tỉnh trong đó có Bình Định, tiếp tục người ta mua trở lại. Cho nên một số bà con họ tiếp tục ra, họ hốt trở lại. Tình hình vẫn chưa chấm dứt hẳn.”
Nguy cơ biển xâm thực
Để lấy được hàng triệu tấn titan, hàng trăm hécta rừng phòng hộ ven biển đã bị phá, nhiều con đê chắn cát cũng cùng chung số phận. Bờ biển thuộc các tỉnh Quảng Nam, Quảng Bình bị sụt lở nghiêm trọng từ kiểu khai thác khoáng sản vô tội vạ này. Có nơi thuộc tỉnh Quảng Trị, vì mạch nước ngầm sụt giảm mạnh đã xuất hiện hiện tượng sa mạc hóa đồng ruộng vì đất bị kiệt nước và cát lấn chiếm khu vực đất trồng trọt. Nguy cơ biển xâm thực đã hiện rõ tại các địa phương trên.
Phải sàng, phải đãi để lấy các thành phần của nó thì như vậy cái thảm thực vật môi trường cũng phải phá bỏ đi để mà dẫn đến khai thác.Ô. Phan Thế Hy
Về mặt lý thuyết, các doanh nghiệp phải cam kết sau khi khai thác titan xong thì thực hiện công đoạn hoàn thổ. Ông Phan Thế Hy, Phó Thanh Tra của Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Bình Thuận cho biết:
"Cái việc khai thác titan thì chắc chắn là anh biết rồi. Phải sàng, phải đãi để lấy các thành phần của nó thì như vậy cái thảm thực vật môi trường cũng phải phá bỏ đi để mà dẫn đến khai thác.
Tất nhiên, ví dụ anh phá đi cái thảm thực vật mà anh muốn trồng cây lại thì không phải là 1, 2 năm là nó có liền cái cây đâu. Nhưng mà có điều anh kiểm tra được rồi, anh trồng cây sống rồi, đó là một giải pháp.”
Ô nhiễm phóng xạ
Khai thác titanium trái phép tại Núi Thành (Quảng Nam). Hình của Thanh Nien Online.
Ngoài ra việc khai thác, chế biến titan còn gây ra ô nhiễm phóng xạ, để lại những hệ lụy lâu dài. Theo một báo cáo khoa học của Giáo sư Tiến sỹ Lê Khánh Phồn vào năm 2007, các doanh nghiệp thực hiện việc sàng tuyển cát lấy titan đã thải ra một lượng lớn hỗn hợp khoáng chất, trong đó có monazit phát ra tia phóng xạ với cường độ rất nguy hiểm. Nhân Khánh đã có cuộc trao đổi cùng Tiến sỹ Lê Khánh Phồn, với câu hỏi về cường độ phóng xạ lẫn trong quặng titan sa khoáng có nguy hiểm với sức khỏe con người không, thì được trả lời như sau:
“Thực chất là người ta chỉ quan niệm là cái tự nhiên thì nó không ảnh hưởng gì mấy, trước nay người ta vẫn quan niệm thế. Chỉ khi con người tác động vào thì nó mới nguy hiểm thôi. Khi có tác động của con người thì ảnh hưởng, cái đó còn rất nhiều, vấn đề còn đang tranh cãi.
Khi con người tác động vào thì nó có tiêu chuẩn quốc tế, thì cứ theo kiểu quốc tế mà làm thôi. Chứ còn môi trường tự nhiên, con người đã quen rồi thì lại không ảnh hưởng. Nhìn chung như vậy.
Tôi nói ví dụ là ở vùng nước mà ở vùng mỏ thì hàm lượng vẫn không có gì cả. Chỉ khi mà ông nghiền tuyển, ông tác động vào nó mới thải ra thì nó mới có vấn đề thôi. Còn nếu mà bình thường thì chúng tôi vẫn chưa phát hiện gì mấy.”
Báo cáo khoa học này được rút ra từ công trình nghiên cứu đo mức phóng xạ tại một khu khai thác quặng titan ven biển Nam Trung Bộ. Các nhà khoa học kết luận, vùng ô nhiễm phóng xạ bao quanh khu vực mỏ quặng sa khoáng đã vượt quá tiêu chuẩn an toàn cho phép, có bề rộng vài trăm mét và kéo dài hơn 6 cây số.
Nhiều quy trình khai thác titan bằng công nghệ cao trên thế giới, cũng có các khuyến cáo quan trọng liên quan đến sức khỏe của những người tiếp xúc trực tiếp, gần kề và liên tục với quặng titan. Trong khi đó, ông Lương Ngọc Anh lại cho chúng tôi biết về cách khai thác của người dân địa phương, như sau:
“Mà khai thác ở đây là dân hốt nắm, mớ rồi người ta đãi. Rồi người ta bán cho các đầu nậu, người ta chuyển đi vô trong Quy Nhơn và các nơi khác.
Người ta ra người ta hốt ở ngoài bãi. Làm thủ công vậy thôi, máy móc gì đâu mà hốt. Chỗ nào đen đen, dồn tập trung cái, rồi các đầu nậu tới mua. Không có máy móc gì hết.”
Hàng chục khối quặng titan do các xe tải vận chuyển bị Công an xã Duy Hải thu giữ. Photo courtesy of Báo Quảng Nam/Ảnh: Văn Sự.
“Tiếp xúc trực tiếp thì thế này, hiện nay là… Nói thực anh, hiện nay chúng tôi đang nghiên cứu vấn đề ấy, tức là ảnh hưởng nó nhiều mặt. Thế này nhé, một con người ung thư thì có nhiều nguyên nhân chứ không chỉ có một nguyên nhân ấy. Nhưng tách bạch ra nguyên nhân nào là vẫn chưa xác định được, phải điều tra rất kỹ.”
Tưởng cũng nên nhắc lại, quy trình phân rã của monazit là hàng thế kỷ. Có lẽ khả năng phục hồi đất sau khi khai thác titan không được các cơ quan hữu trách nghiên cứu kỹ trên thực địa, tình trạng đất phải vĩnh viễn bỏ hoang là một thực tế cần phải bàn đến. Xem ra, sau một thời gian dài liên tục lên tiếng về những hệ lụy của việc khai thác titan xô bồ, đến nay giới truyền thông chỉ còn vài lời trần tình thưa thớt, không phải vì tình hình được cải thiện tốt hơn mà có lẽ đã đến lúc không còn gì để nói nữa.
Kiểu khai thác chụp giựt dẫn đến tình trạng lợi bất cập hại. Nguồn lợi từ việc khai thác titan đem lại và những chi phí sẽ phải bỏ ra cho việc khắc phục sự thoái hóa nghiêm trọng của môi trường, cùng sức khỏe của hàng trăm ngàn cư dân đang sinh sống xung quanh các khu vực đang khai thác quặng sa khoáng, hình như chưa được các cơ quan chức năng cân nhắc đến. Lãnh vực khai thác titan sa khoáng ở nhiều địa phương ven biển miền Trung chỉ giải quyết được một phần nan đề tăng trưởng kinh tế, song để phát triển bền vững thì còn nhiều vấn đề phải bàn tới.
Theo dòng thời sự:
- Tệ nạn “loạn khai thác khoáng sản”
- Cái nhìn thiển cận về tài nguyên thiên nhiên
- Khai thác quặng mỏ Titan-Zircon ở Bình Thuận
- Tết trồng cây gây rừng
- Quảng Nam cấp phép khai thác 2 mỏ vàng lớn
- Cả nước phiền muộn vì khai thác bauxite
Geen opmerkingen:
Een reactie posten