‘Liên minh’ Việt – Nga – Trung, một trái khoáy bi thảm của nền ngoại giao nước nhà
“Tôi đã phải suy nghĩ rất lâu và thấu đáo sau khi đọc bản ghi nhớ về cuộc điện đàm này. Bởi vì kịch bản tương tự như Ukraine chỉ có thể xảy ra trong trường hợp Trung Quốc quyết định can thiệp vào Việt Nam..."
Việt Nam – bỏ phiếu chống lại nghị quyết do Mỹ khởi xướng nhằm trục xuất Nga ra khỏi Hội đồng Nhân quyền LHQ – có thể sẽ tiến hành cuộc tập trận quân sự chung với Nga tới đây, với tên gọi “Liên minh Lục địa – 2022”? Hãng thông tấn Nga Sputnik News dẫn lại thông báo của Quân khu phía Đông hôm 19/4 như vậy. Trước đó không lâu, ngày 14/4, Ngoại trưởng Vương Nghị “thề thốt” với Hà Nội, rằng Trung Quốc sẽ “không để chuyện như Ukraine” xảy ra. Từ những diến tiến ấy, nếu manh nha “liên minh” tay ba Việt – Nga – Trung, thì đấy có phải là một trái khoáy bi thảm của ngoại giao nước nhà?
Nga và Việt Nam tập trận chung?
Đề nghị tập trận chung Nga – Việt Nam rõ ràng là một quyết định bất hợp lý, gây ngạc nhiên cho giới quan sát từ khắp mọi nơi. Trong khi chiến sự đang diễn ra đẫm máu và ác liệt tại Ukraine, Nga và Việt Nam lại lên kế hoạch cho một cuộc diễn tập quân sự, theo thông tin từ truyền thông Nhà nước Nga hôm 19/4. Các nhà phân tích cho rằng đây là một bước đi không thích hợp và có thể gây ra “những cái nhướn mày” trong khu vực cũng như trên quốc tế. Thông tin về cuộc tập trận được đưa ra đúng vào lúc thế giới đang phẫn nộ trước cuộc xâm lược của Nga vào Ukraine và con số dân thường thiệt mạng do cuộc chiến đang không ngừng tăng lên từng ngày. Nó cũng trùng hợp với thời điểm mà Mỹ đang chuẩn bị cho Thượng đỉnh Mỹ – ASEAN (bao gồm cả Việt Nam) từ ngày 12 đến 13 tháng Năm tới.
Trang tin RIA Novosti của Nhà nước Nga cho biết, cuộc gặp ban đầu để chuẩn bị cho cuộc diễn tập đã được tổ chức dưới hình thức trực tuyến giữa lãnh đạo quân đội Việt Nam và Quân khu miền Đông của Nga. Việt Nam và Nga “đã đồng ý về chủ đề cho cuộc tập trận sắp tới, ngày giờ và địa điểm xác định” và đã “thảo luận các vấn đề về hỗ trợ hậu cần, y tế, các chương trình văn hoá và thể thao”, trang RIA Novosti loan tin nhưng không cho biết thêm các chi tiết cụ thể khác. Cuộc họp trực tuyến còn cho biết, mục đích của cuộc diễn tập nhằm nâng cao kỹ năng thực hành của cán bộ chỉ huy và tham mưu trong việc tổ chức hoạt động huấn luyện chiến đấu và quản lý đơn vị trong môi trường chiến thuật phức tạp, cũng như hoàn thiện các giải pháp phi tiêu chuẩn khi thực hiện nhiệm vụ. Cho đến tối ngày 20/4/2022, các tờ báo Nhà nước Việt Nam vẫn chưa có bất kỳ thông tin nào về sự kiện này. Tuy nhiên, các bên đã đề xuất, sẽ gọi tên cuộc diễn tập tới đây là “Kontinentalnyi Soyuz – 2022” (Liên minh Lục địa – 2022).
Giáo sư Carl Thayer thuộc trường Đại học New South Wales ở Australia, một chuyên gia về Việt Nam, nói với truyền thông quốc tế: “Đây là một quyết định không hợp lý từ phía Việt Nam. Hoa Kỳ đang chuẩn bị cho Thượng đỉnh với lãnh đạo khối các nước ASEAN vào tháng Năm. Liệu lãnh đạo Việt Nam có thể nhìn vào mắt Tổng thống Biden không, trong khi Hoa Kỳ đã có lập trường rõ ràng về cuộc chiến ở Ukraine và cuộc xâm lăng của Nga?”… “Đây không phải là cách làm việc với các cường quốc trên thế giới”, Giáo sư Carl Thayer bình luận. Việt Nam đã bỏ phiếu chống lại nghị quyết do Mỹ chủ xướng loại Nga khỏi Hội đồng Nhân quyền Liên Hiệp Quốc. Trước đó, Hà Nội đã hai lần bỏ phiếu trắng trong các nghị quyết lên án Nga xâm lược Ukraine tại Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc. Dư luận hoàn toàn có thể đặt câu hỏi: Khi nào thì Việt Nam vượt giới hạn “kiên nhẫn chiến lược” của Hoa Kỳ?
Chi tiết về cuộc tập trận giữa Nga và Việt Nam hiện vẫn chưa được Hà Nội công bố công khai và một số nhà quan sát đang bày tỏ nghi ngờ rằng nó có thể diễn ra trong bối cảnh hiện nay. Nếu hoạt động quân sự chung do Nga tiết lộ được thực thi thì điều này sẽ gửi một thông điệp sai lạc về ý định của Việt Nam là muốn hội nhập với phương Tây và nâng cao vị thế trong cộng đồng quốc tế. Đặc biệt, giai đoạn hơn một thập kỷ qua đã chứng kiến những phát triển đáng kể trong quan hệ giữa Mỹ và Việt Nam vốn cùng có chung quan ngại về những hành động lấn lướt của Trung Quốc ở Biển Đông. Một nhà phân tích ở Việt Nam không muốn nêu danh tính cho biết, phía Nga từng công bố các cuộc tập trận tương tự trong các năm 2015 và 2017, nhưng rồi đều không thực hiện được.
Việt Nam và Trung Quốc tuần tra chung
Trong khi đó, với CHND Trung Hoa, Truyền thông Nhà nước từ Hà Nội vừa loan tin cho biết, đợt tuần tra chung đầu tiên trong năm 2022 tại Vịnh Bắc Bộ giữa Cảnh sát Biển hai nước Việt Nam và Trung Quốc bắt đầu từ ngày 19/4 và kéo dài đến ngày 21/4. Từ ngày 17/4 Biên đội tàu Cảnh sát Biển 8004 và 8003 thuộc Hải đoàn 11, Bộ Tư Lệnh Vùng Cảnh sát Biển 1 của Việt Nam xuất phát từ Hải Phòng để thực hiện công tác vừa nêu. Đợt tuần tra lần này được biết trải dài trên phạm vi 13 điểm, từ Đông Bắc Đảo Cồn Cỏ 48 hải lý đến Đông Nam Đảo Trần 14 hải lý trên đường phân định Vịnh Bắc bộ. Kể từ sau ngày 30/6/2020 khi Hiệp định Hợp tác Nghề cá trong vùng biển Vịnh Bắc bộ giữa VN và TQ hết hiệu lực, Cảnh sát Biển hai nước vẫn tổ chức những đợt tuần tra chung thường niên. Các đợt tuần tra này nhằm góp phần thực thi luật pháp quốc tế, các quy định trong Công ước Liên hiệp quốc về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982, cũng như Hiệp định ký ngày 25/12/2000 giữa Việt Nam và Trung Quốc về Phân định Vịnh Bắc bộ, lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của hai nước.
Ngoài các lực lượng vũ trang, các Cơ quan Đối ngoại của ĐCS Việt Nam và ĐCS Trung Quốc cũng vừa gặp trực tuyến. Sáng 19/4, ông Lê Hoài Trung, Trưởng Ban Đối ngoại Trung ương ĐCSVN đã hội đàm trực tuyến với ông Tống Đào, Trưởng Ban Liên lạc Đối ngoại Trung ương ĐCSTQ. Cuộc hội đàm trực tuyến giữa hai Ban Đối ngoại Trung ương đã tập trung nhắc lại các hoạt động hợp tác qua kênh đảng giữa hai nước đóng vai trò định hướng quan trọng cho mối quan hệ tổng thể giữa hai Đảng và hai Nhà nước.
Đối Ngoại Đảng/Nhà nước phối hợp
Ông Lê Hoài Trung, được dẫn lời rằng, trong thời gian qua hai Ban Đối ngoại đã phối hợp chặt chẽ và tham mưu kịp thời cho Trung ương đảng ở mỗi nước, đặc biệt là hai đồng chí Tổng bí thư, để định hướng cho quan hệ song phương. Những vấn đề được Việt Nam nêu tại cuộc hội đàm lần này là tình trạng ách tắc hàng hóa tại khu vực biên giới, việc công nhận hộ chiếu vắc-xin COVID-19, yêu cầu tuân thủ ba văn kiện pháp lý về quản lý biên giới trên bộ giữa hai nước, duy trì hòa bình, ổn định và xử lý thỏa đáng vấn đề trên biển; phối hợp với các nước ASEAN trong việc thực thi Tuyên bố Ứng xử của các bên tại Biển Đông (DOC) và thúc đẩy xây dựng Bộ Quy tắc Ứng xử của các bên tại Biển Đông (COC). Dịp này, các bên đã ký các văn kiện: Kế hoạch Hợp tác giữa hai đảng giai đoạn 2021 – 2025 và Kế hoạch Hợp tác Đào tạo Cán bộ giữa hai đảng cùng giai đoạn.
Tuy nhiên, giới phân tích quốc tế đặt dấu hỏi lớn về cuộc điện đàm giữa hai Ngoại trưởng Việt Nam và Trung Quốc trước đó, hôm 14/4. Trung Quốc có ý định gì khi ông Vương Nghị tuyên bố sẽ “không để chuyện như Ukraine” xảy ra? Trong cuộc đối thoại với người đồng cấp phía Việt Nam, có thể hiểu, Ngoại trưởng Vương Nghị đã đem tình hình ở Ukraine ra để phác hoạ về hậu quả, nếu mối quan hệ Trung – Việt không được xử lý khéo léo. Vương Nghị cũng nêu đích danh Hoa Kỳ trong cuộc điện đàm và cáo buộc Mỹ đang “xúi giục căng thẳng và đối đầu” ở khu vực. Ngay sau khi nhắc nhở về tình hình Ukraine và sự can thiệp của Hoa Kỳ ở khu vực Ấn Độ – Thái Bình Dương, Vương Nghị cũng nhấn mạnh sự tương đồng về thể chế chính trị giữa Việt Nam và Trung Quốc.
Trao đổi với đài RFA, Giáo sư Carlyle Thayer – chuyên gia trong lĩnh vực an ninh ở khu vực Châu Á-Thái Bình Dương – đã lý giải việc Ngoại trưởng Trung Quốc đem chuyện Ukraine ra để đe doạ người đồng cấp Việt Nam: “Tôi đã phải suy nghĩ rất lâu và thấu đáo sau khi đọc bản ghi nhớ về cuộc điện đàm này. Bởi vì kịch bản tương tự như Ukraine chỉ có thể xảy ra trong trường hợp Trung Quốc quyết định can thiệp vào Việt Nam. Cách Trung Quốc xoáy vào đề tài Ukraine có hàm ý, trường hợp Việt Nam ngả về phía Mỹ và làm tổn hại tới những lợi ích cốt lõi của Trung Quốc, thì Trung Quốc sẽ có quyền đáp trả như cách mà Nga làm với Ukraine. Đây là lý giải duy nhất tôi có thể nghĩ ra được”. Giới quan sát cho rằng bản thân lãnh đạo Việt Nam cũng thấu triệt điều này. Lời của Vương Nghị, vì vậy, vừa mang tính nhắc nhở nhưng cũng có hàm ý đe doạ.
*
Trong điện đàm với Ngoại trưởng Bùi Thanh Sơn, ông Vương Nghị viện dẫn đến thể chế xã hội chủ nghĩa của hai nước. Giáo sư Carlyle Thayer phân tích: “Trung Quốc vận dụng cách nói cũ theo luận điệu mới. Đây là giọng điệu họ vẫn sử dụng mỗi khi họ cảm thấy lo sợ, hoặc bồn chồn về việc Việt Nam cải thiện quan hệ với Hoa Kỳ. Một lần nữa, Trung Quốc cố tạo ảnh hưởng lên các phe nhóm ở Việt Nam, không chỉ một mà là nhiều phe, đặc biệt là những kẻ hưởng lợi từ thể chế độc đảng rằng, nếu duy trì quan hệ với Trung Quốc, thì thể chế hiện tại sẽ được đảm bảo, còn nếu ngả về phía Mỹ, thì chế độ sẽ gặp bất ổn, vì người Việt Nam có thể bị hấp dẫn bởi các giá trị nhân quyền và dân chủ”. Vậy Đảng/Nhà nước Việt Nam làm thể nào xây dựng được liên minh với các đối tác “đồng sàng dị mộng”? Một liên minh trái khoáy như vậy, không chỉ phá vỡ các nguyên lý của nền ngoại giao hội nhập, mà còn chia rẽ sâu sắc mối liên hệ giữa chính quyền và người dân. “Ý đảng lòng dân” nếu bị chia tách như vậy thì đó mới là hệ luỵ thực sự bi thảm đối với chế độ.
