Rắn và tục thờ thủy thần của người Việt
Trong nền văn hóa của nhiều dân tộc trên thế giới cũng như Việt Nam, rắn là con vật có sức ảnh hưởng mạnh mẽ đối với phong tục, tín ngưỡng của con người.
 |
| Một ngôi chùa của người Khmer với tượng rắn thần Naga. |
Xuất phát từ môi trường tự nhiên gắn với điều kiện sông nước,
hình tượng rắn đã được đồng hóa với thủy thần, đi vào tâm thức dân gian Việt Nam
từ rất sớm và thường gắn với tục thờ các vị thần tự nhiên.
Trong văn hóa của người Việt cổ, tín ngưỡng phổ biến và quan
trọng bậc nhất, phản ánh quan niệm, ứng xử của họ với nước là tục thờ thủy thần.
Đó không chỉ là nguồn nước uống cho con người và vạn vật mà nước còn gây ra
những tai họa khủng khiếp. Nước có thể hủy diệt mọi thứ nhưng đồng thời đánh
thức sự hồi sinh. Một trong những nỗi kinh hoàng nhất đến từ thiên nhiên đối với
con người chính là lũ lụt. Sự tàn phá kinh khủng của hiểm họa thiên nhiên này
làm cho con người vừa muốn chế ngự vừa muốn sùng bái. Tục thờ rắn ra đời trên cơ
sở tâm lý ấy.
Trong nền văn hóa của nhiều dân tộc trên thế giới cũng như Việt
Nam, rắn là con vật có sức ảnh hưởng mạnh mẽ đối với phong tục, tín ngưỡng của
con người. Xuất phát từ môi trường tự nhiên gắn với điều kiện sông nước, hình
tượng rắn đã được đồng hóa với thủy thần, đi vào tâm thức dân gian Việt Nam từ
rất sớm và thường gắn với tục thờ các vị thần tự nhiên.
Tục thờ rắn phổ biến nhất của người Việt là ở đồng bằng Bắc Bộ.
Có thể tìm thấy các đền thờ thần rắn dọc theo sông Hồng, sông Cầu, sông Đuống và
qua các di tích, lễ hội như Thần tích và hội làng Linh Đàm thờ vị thủy thần Bảo
Ninh. Đây vốn là thần Rồng, hóa thành người học trò để học đạo. Trong lúc trời
hạn hán, thiên đình ngưng việc làm mưa, vâng lời thầy, thần đã làm mưa chống hạn
và bị thiên đình phạt, nhân dân nhớ ơn nên phụng thờ.
Một lễ hội khác có liên quan đến tín ngưỡng thờ rắn là hội làng
Thủ Lệ. Theo thần tích và truyền thuyết nơi đây thì Linh Lang Đại Vương vốn là
một rắn thần. Sau khi lập công giúp nước, ngài hoá thành giao long trườn xuống
Hồ Tây. Hội làng Nhật Tân (thờ Uy Linh Đại Vương, vốn là anh cả của bảy anh em
rắn thần, sau đó đầu thai làm hoàng tử Uy Đô Linh Lang) thể hiện những dấu vết
của tín ngưỡng thờ rắn. Ngoài ra, có thể kể đến một số lễ hội khác như hội làng
Yên Nội ở Từ Liêm, Hà Nội thờ Thổ Lệnh Bạch Hạc Tam Giang.
Tục thờ rắn - thờ thủy thần không chỉ phổ biến ở đồng bằng Bắc
Bộ mà còn có ở miền Trung, Tây Nguyên và miền Tây Nam Bộ. Người M’nông thờ rắn
như một vị thủy thần có sức mạnh và sự ảnh hưởng to lớn đối với cộng đồng. Người
Mường ở Thanh Hóa cũng có tục thờ rắn. Ngôi đền thờ thần rắn được biết đến hiện
nay ở thôn Lương Ngọc, xã Cẩm Lương, huyện Cẩm Thuỷ.
Ở đồng bằng sông Cửu Long ngày nay vẫn lưu truyền nhiều giai
thoại về rắn. Người ta sợ rắn, muốn cầu thân với rắn và thờ rắn. Tại xã Định
Thủy, huyện Mỏ Cày, Bến Tre có một ngôi đình gọi là Đình Rắn, tại đây vẫn lưu
truyền về đôi rắn thần khổng lồ, hiền lành. Người dân Rạch Giá, Kiên Giang vẫn
kể về đôi rắn thần ở đền Vĩnh Hòa bằng một niềm tin và thái độ tôn kính. Trong
tâm thức của người dân Rạch Giá, khi đôi rắn thần xuất hiện cũng là lúc Ngài báo
cho bà con trúng mùa. Hay trong truyền thuyết về Thiên Hộ Dương ở Đồng Tháp Mười
cũng nói đến đạo binh rắn giúp vị anh hùng đánh giặc Pháp.
Trong tín ngưỡng dân gian của người Khmer ở Nam Bộ, huyền thoại
rắn thần Naga chiếm một vai trò rất quan trọng. Tín ngưỡng này được giải thích
bởi truyền thuyết lập quốc của người Khmer. Người Khmer thờ thần rắn với niềm
tin thần là người làm chủ nguồn nước, tạo ra mưa thuận gió hòa cho các cư dân
nông nghiệp lúa nước Đông Nam Á (Naga cũng có nghĩa là thần mưa, tạo mưa cho vạn
vật sinh sôi).
Như vậy, hình tượng rắn trong tín ngưỡng dân gian ở
phương diện này được đồng nhất với hiện tượng tự nhiên - nước. Hình tượng con
rắn đã được phóng đại cho phù hợp với sức mạnh dữ dội, hủy diệt của lũ lụt. Tất
nhiên, trong tín ngưỡng người Việt không phải bao giờ thủy thần cũng là thần rắn
mà có thể là thuồng luồng, rồng, cá. Kể cả khi như vậy thì những hình tượng trên
cũng liên quan đến rắn. Hoặc là biến thể về mặt tên gọi, hoặc là cùng một tính
chất thủy quái. Tuy nhiên, qua các tư liệu đã dẫn có thể thấy thờ rắn là một
hình tượng cơ bản tiêu biểu nhất của tục thờ thủy thần - tín ngưỡng tự nhiên của
người Việt cổ.
Trong quá trình phát triển của lịch sử, sự thay đổi
về điều kiện địa lý và văn hóa xã hội, tín ngưỡng thờ rắn được khoác thêm nhiều
lớp văn hóa muộn hơn và ít nhiều có biến đổi cho phù hợp với từng điều kiện
mới.
Theo Thông tin Khuyến nông Việt Nam
Geen opmerkingen:
Een reactie posten