Chiếc xe tăng làm thay đổi chiến tranh vĩnh viễn

Stephen Dowling BBC Future

Vào ngày 31/5/1918, quân Đức bất ngờ tấn công vào khu vực gần Rừng Retz, gần Ploisy thuộc đông bắc Pháp. Đó là năm cuối cùng của Đại chiến Thế giới thứ nhất, và quân Đức đang cố sức đánh lại Quân Đồng minh Phương Tây.

Bị Anh phong tỏa, kinh tế Đức kiệt quệ. Người Đức nơi quê nhà lâm vào cảnh thiếu nhiên liệu, thực phẩm. Đế chế Đức đối diện với nạn đói và sự bại trận.
Trong lúc tìm cách kháng cự, các đơn vị Pháp tại Retz được tăng viện.
Trong số lực lượng tăng viện có loại xe mới: chiếc tăng FT.
Xe tăng FT lại lăn bánh sau 100 năm lâm chiến
Những chiếc xe tăng nhô lên từ đầm lầy
'Cỗ xe tăng bay' Xô-viết hồi sinh trên đất Mỹ
Tàu ngầm Nga xuống lòng Bắc Cực làm gì?
Anh Quốc: Bãi thử tên lửa bí mật hồi sinh
Nếu so với những chiếc xe tăng đồ sộ, di chuyển ì ạch của Anh vốn được sử dụng và đem lại những kết quả khác nhau trong thời gian 18 tháng trước đó thì những chiếc tăng mới này quả là tí hon. Chúng chỉ có chỗ cho hai người ngồi bên trong.
Thế nhưng chúng hoạt động hiệu quả một cách đáng ngạc nhiên.
Tổng số 30 chiếc tăng được vội vã đưa ra chiến trường nhằm giúp đẩy lui quân Đức. Những chiếc tăng ngưng tiến lên chỉ bởi lực lượng bộ binh không thể chạy theo kịp.
Tại nơi xảy ra sự kiện này, một thế kỷ sau đó, nay có một tấm biển ghi nhớ lại việc lần đầu tiên loại xe tăng được cho là ông tổ của mọi loại xe tăng hiện đại được đưa vào sử dụng.
Chiếc FT nhỏ xíu là một mẫu có thiết kế với tầm nhìn xa trông rộng.
Nó ra đời nhờ vào sự kết hợp tưởng chừng như khó xảy ra: một sỹ quan pháo thủ thực dụng và một trong các nhà sản xuất xe hơi nổi tiếng nhất nước Pháp.
***
Sự xuất hiện của chiếc xe tăng là một huyền thoại thời hiện đại - chiếc xe chạy ì ạch có gắn súng - đã giúp chấm dứt Đại chiến Thế giới thứ nhất chỉ trong thời gian tính bằng tuần.
Chúng giúp xoay chuyển tình thế ở Mặt trận phía Tây, nhưng điều này không xảy ra trong thời gian ngày một ngày hai.
Kể từ cuối năm 1914, quân Đức và quân Anh-Pháp đã đối mặt nhau trên các chiến hào trong thế bế tắc.
Cuộc chiến ở Mặt trận phía Tây thường xảy ra các cuộc tấn công bất ngờ, khi một bên tìm cách phá vỡ trận tuyến của phía bên kia bằng các cuộc nã đạn pháo dữ dội, rồi sau đó là cuộc xông lên của hàng chục ngàn quân, tấn công vào chốn không người.

Nhưng công nghệ tân tiến khiến cho các cuộc tấn công như vậy trở nên hao tổn sinh lực tới mức không thể chấp nhận nổi.
Dây kẽm gai là thứ khó vượt qua và mất nhiều thời gian để gỡ bỏ. Súng máy có thể liên tục hạ gục đối phương từ khoảng cách cách xa hàng trăm mét. Các hầm bê tông và các chiến hào được xây dựng tốt giúp binh lính đối phương được bảo vệ an toàn ngay cả khi bị hàng trăm cây súng dội đạn xuống.
Sự hồi sinh của một vùng biển đã chết
Vào hầm chống bom hạt nhân ở Albania
Sẽ ra sao nếu thế giới không còn súng đạn?
Cả Anh lẫn Pháp đều lo lắng rằng họ sẽ mất hết quân sau các cuộc tấn công thất bại nơi tiền tuyến bởi không thể chọc thủng được hàng phòng ngự của Đức.
Một nhóm các nhà sáng chế và các kỹ sư có tầm nhìn khi đó đã cùng đưa ra một ý tưởng: cần phải có một loại xe nào đó, loại xe phải được được trang bị vũ khí và được bọc thép, phải có khả năng tạo ra những khoảng trống giữa những đám dây thép gai, húc đổ các chốt, các hầm đặt súng máy, và phải bảo vệ được bộ binh trong một quãng đủ dài để tấn công và chiếm được chiến hào đối phương.
"Phải như vậy mới đẩy lui được kẻ thù chiếm đóng," David Willey, giám tuyển tại Bảo tàng Xe tăng Bovington, nói.
"Các nhà lãnh đạo Pháp và Anh, và cả Mỹ nữa, khi đó muốn dùng khiên sắt thay vì phải để máu đổ ra từ lồng ngực binh lính. Họ phải học lại cách giao chiến trong thời hiện đại."
Những chiếc xe tăng đầu tiên xông ra sa trường vào tháng 9/1916.
Mẫu thiết kế của Anh, xe tăng Mark I, có kích thước cồng kềnh, ì ạch, di chuyển không nhanh gì hơn tốc độ đi bộ, nhưng được trang bị súng máy, đã hoạt động khá hiệu quả.
Trước đó, chỉ cần nhìn thấy chúng là một số chốt của Đức đã đủ run sợ ra hàng.
Thế nhưng Mark I có những hạn chế. Anh vội vã đưa tăng vào sử dụng trước khi các kỹ sư kiểm tra và loại bỏ được hết các lỗi, cho nên có nhiều chiếc bị hỏng vì lỗi cơ khí.

Những chiếc xe tăng này bên trong tối tăm, ồn ào, vô cùng nóng nực và chật chội. Khói bụi do động cơ xả ra cùng các nhiên liệu dễ cháy khiến chúng có thể biến những người ngồi trong như ngồi trong cái bẫy chết người.
Việc di chuyển với tốc độ chậm khiến chúng dễ bị tấn công bằng đạn pháo. Thêm nữa, tuy được trang bị súng lớn cannon và súng máy, nhưng các vũ khí này lại được lắp đặt bên hông khiến cho mỗi khi cần nhả đạn là cả chiếc xe tăng phải di chuyển, xoay cho đúng hướng.
Anh liên tục cập nhật thiết kế căn bản của mẫu xe này, nhằm biến nó thành một "vũ khí thần kỳ".
Mẫu được cải tiến, Mark IV, được đưa vào sử dụng hồi 1917.
Thế nhưng cả Mark I và Mark IV đều cồng kềnh và khó điều khiển; chúng có thiết kế hình thoi nhằm nghiến bẹp mạng dây thép gai xuống bên dưới thay vì để di chuyển hay xoay trở được nhanh gọn.
Ý tưởng được đưa ra lúc này là những chiếc xe tăng mới cần hoạt động nhịp nhàng với lực lượng lục quân, di chuyển ở tốc độ đủ mức để có thể bảo vệ được binh lính tiến quân theo phía sau.
Rõ ràng, cái cần có vào lúc này là một loại xe tăng nhỏ hơn, nhẹ hơn để yểm trợ quân lính một khi vượt qua được trở ngại là các chiến hào.
***
Jean Baptiste Eugene Estienne được đánh giá là một trong những chỉ huy pháo binh có viễn kiến xuất sắc nhất của Pháp. Ông là một nhà toán học tài năng, một nhà triết học và là một người trong suốt thời sinh viên đã nghiên cứu Hy Lạp cổ đại.
Ông cũng nhìn ra rằng công nghệ mới đang làm thay đổi cách thức chiến tranh diễn ra. Ông là một nhà tiên phong trong việc nghiên cứu bắn đạn gián tiếp - súng nhả đạn vào kẻ thù từ phía sau, theo chỉ dẫn, định vị của một máy quan sát - và đã nghiên cứu một cỗ máy cho phép thực hiện được điều này.
Vào năm 1907, ông trở thành hiệu trưởng trường pháo binh Grenoble.
Ngay từ trước khi cuộc chiến nổ ra, Estienne đã nhận ra vai trò của máy bay quân sự - nhất là trong việc có thể dùng các phi cơ để dẫn đường cho pháo nhả đạn ra sao.
Trong những tuần đầu tiên mở màn Đại chiến Thế giới thứ nhất, Estienne đã dùng phi cơ để chỉ dẫn đường pháo, gây thiệt hại to lớn cho Đức ở Chiến trường Charleroi khi Đức đổ quân xuống Bỉ và vùng đông bắc Pháp.

Nhưng các ý tưởng đầy viễn kiến của ông vượt xa hơn mức các phi cơ. Ông thấy rằng súng máy và các đợt xả đạn hàng loạt bằng súng trường khiến cho lực lượng lục quân khi xông lên nơi chiến tuyến sẽ gặp rất nhiều nguy hiểm, và rằng các binh lính cần phải được bảo vệ bằng cách nào đó với những tấm khiên thép di động khi tiến quân.
Ngay từ tháng 8/1914, Estienne đã tin rằng một thứ thiết giáp xa có trang bị súng ống sẽ đóng vai trò quyết định trong cuộc xung đột tới.
"Thưa quý vị, chiến thắng sẽ thuộc về bên nào trong số hai bên tham chiến đặt được khẩu súng 75 [ly] lên được chiếc xe có khả năng di chuyển trên mọi địa hình," ông nói với một nhóm sỹ quan pháo binh Pháp hồi năm 1914.
Estienne được vị tướng chỉ huy quân đội Pháp, Tướng Joffre, yêu cầu nghiên cứu thiết kế vũ khí mới.
Estienne sau đó tiếp cận một trong các nhà thiết kế xe hơi có tiếng nhất của Pháp, Louis Renault.
Các nhà máy của Renault khi đó đang bận sản xuất các loại xe khác, và hãng từ chối tham gia. Thiết kế, được dựa trên mẫu máy kéo Holt do Mỹ sản xuất, là một dự án quá tham vọng đối với một kỹ sư chưa từng làm một loại xe bánh xích nào.
Vậy là Estienne quay sang hãng Schneider, vốn đã làm ra chiếc xe tăng hoạt động được đầu tiên của Pháp, xe CA1.
Giống như các xe tăng Anh, chiếc CA1 to lớn cồng kềnh và di chuyển chậm, được thiết kế nhằm vượt qua vùng đất có rải rác các miệng hố không người ở và tiến vào các chiến hào của đối phương. Nhưng khác với xe tăng Anh, chiếc CA1 và đời xe anh em với nó, Saint Chamond, kém hiệu quả khi hoạt động.
"Các thiết kế này của Pháp thật là kinh khủng tồi," Willey nói. "Chúng về căn bản chỉ là gắn một khẩu súng 75 ly lên phía trước của chiếc máy kéo cỡ lớn, kém xa xe tăng Anh."

Nhưng Renault có một ý tưởng khác. Ông nghĩ rằng một khi đã vượt qua được các chiến hào và các khoảng đất bị đạn pháo cày nát thì nhu cầu cấp bách khi đó sẽ là cần một loại xe tăng nhỏ hơn, nhẹ hơn - là loại xe có thể tỏa ra và tấn công đội hình địch từ phía sau, theo cách thức mà lính kỵ binh đã làm từ nhiều thế kỷ qua.
Renault cũng nhận thấy rằng các động cơ thời đó không đủ mạnh để di chuyển chiếc xe tăng nặng nề đi qua các vùng địa hình phức tạp ở tốc độ hiệu quả.
Ông quyết định tạo ra sản phẩm nhẹ hơn nhiều. Chiếc Mark IV của Anh nặng tới 29 tấn, nhưng chiếc xe tăng mới thì chỉ nặng có 7 tấn, khiến nó không bị lún khi đi vào các vùng đất mềm, bị đạn pháo cày nát giữa các chiến hào.
Renault hợp tác với nhà thiết kế Rodolphe Ernst-Metzmaier để cho ra mẫu xe tăng mới.
Mẫu mới có những điểm mang tính cách mạng. Nó là loại xe đầu tiên có trang bị vũ khí - với một khẩu súng máy hoặc là một khẩu pháo 37 ly - đặt trên tháp pháo xoay được 360 độ.
Trong lúc xe tăng Anh chở đội tăng 12 người, thì chiếc tăng mới này chỉ cần hai người, gồm một lính lái tăng ngồi phía trước, và một chỉ huy hoặc pháo thủ ngồi ngay phía sau điều khiển tháp pháo.
Động cơ được đặt phía sau, trong một khoang riêng - là thiết kế mà kể từ đó hầu hết các xe tăng đều làm theo.
Người Anh cũng có chiếc xe tăng đánh đổi khẩu pháo nặng nề lấy các súng máy - và mẫu này, The Whippet, được đưa vào tham chiến trong các trận chiến cuối cùng hồi năm 1918.
Nhưng động cơ của Whippet thì được đặt ở phía trước, khoang dành cho đội lính tăng lại không có tháp pháo xoay tròn được.
Có những sáng kiến khác nữa được ẩn giấu trong thiết kế của Renault.
Chiếc xe tăng làm mát động cơ bằng cách hút không khí mát từ phía trước xe rồi xả khí nóng ra phía sau. Điều này khiến việc lái xe trở nên dễ chịu hơn nhiều so với chiếc Mark I hay IV.
Các nhà thiết kế cũng đảm bảo rằng động cơ vẫn làm việc khi nằm ở vị trí nghiêng, lúc tăng di chuyển ở độ dốc cao, và điều này cho phép xe tăng leo lên, leo xuống các hố sâu do đạn pháo cày xới thành mà không bị bó máy.

Kết quả là đội tăng hai thành viên của FT di chuyển khá thuận tiện và thoải mái ở tốc độ tới 11kmh, là tốc độ không thể xem thường trong năm 1918.
Việc thiết kế nhằm phục vụ cách đánh là hàng đàn xe tăng nhỏ với lính bộ binh đi phía sau sẽ tràn lên áp đảo hàng phòng ngự của đối phương, bứt phá qua các chiến hào và sau đó tản ra các hướng khác nhau.
Bộ chỉ huy Pháp nhìn thấy tiềm năng nhiều hứa hẹn của mẫu tăng này, và đã ra kế hoạch sản xuất hơn 12 ngàn chiếc tính đến cuối năm 1919.
Renault chỉ có thể đáp ứng được một phần nhỏ, cho nên các hãng sản xuất xe hơi khác cũng lên kế hoạch, tham gia dây chuyền sản xuất.
Dần dần, trong năm 1918 ngày càng có nhiều xe FT được xuất xưởng, khiến chúng có thể được đưa vào sử dụng với số lượng lớn.
Trong những tháng cuối cùng của năm 1918 là thời kỳ FT được ráo riết thiết kế chỉnh sửa, khi mà việc phòng ngự của Đức trở nên kém hiệu quả và Đức phải rút quân nhanh chóng qua Pháp và Bỉ.
"Đó là những cái đinh cuối cùng đóng vào quan tài đối với người Đức," Willey nói. "Họ bị người Anh phong tỏa và cạn kiện nhiên liệu, thực phẩm. Khi ta xem lại những hồi ức của người Đức hồi thập niên 1920 với những câu hỏi 'vì sao chúng ta thua' thì xe tăng luôn được nhắc tới."
Willey nói rằng chiếc xe tăng là biểu tượng cho việc Quân Đồng minh phương Tây - được tăng cường bởi sức mạnh công nghiệp của Mỹ từ năm 1917 - sẽ giành chiến thắng.
Đến cuối cuộc chiến, người Đức chỉ sản xuất được khoảng 20 xe tăng. Trong thời gian người Đức đang loay hoay với việc đó thì người Pháp đã cho ra hơn 1.000 chiếc tăng FT.
"Khi đó là một cuộc chiến giành sự sống còn của dân tộc, thì đây là thứ mà mọi người nghĩ ra," Willey nói.
Vào năm 1929, các cuộc tập trận của Quân đội Anh tại Salisbury Plain đã sử dụng các xe tăng nhỏ, nhanh chóng lấy cảm hứng từ các cỗ máy như Whippet và FT - và thu hút sự quan tâm của các chỉ huy Đức. Họ sẽ phối hợp những chiến thuật này cùng với máy bay và pháo binh theo phong cách chiến tranh mới gọi là 'Blitzkreig', chỉ một thập kỷ sau đó.
Bài tiếng Anh đã đăng trên BBC Future.

Chủ đề liên quan

Quay lại đầu

https://www.bbc.com/vietnamese/vert-fut-45246625

Xe tăng Renault FT lại lăn bánh sau 100 năm ra sa trường

Stephen Dowling BBC Future

Với chiều dài hơn 16 bộ (4,8m) và rộng hơn 6 bộ (1,8m), chiếc xe tăng FT của Pháp trông không giống như một thứ vũ khí chiến tranh gây chết chóc mà giống một chiếc máy kéo điển hình nhưng có gắn thêm tháp pháo.

Một chiếc xe tăng chiến đấu hiện đại như US Abrams M1 dài gấp đôi, rộng gấp đôi và nặng hơn nó gấp tám lần.
Thế nhưng nó đã đóng vai trò then chốt, dẫn tới chiến thắng của Quân Đồng minh trong Đại chiến Thế giới lần thứ nhất, đồng thời làm thay đổi cách thức giao tranh trong thời hiện đại.
Xem chi tiết:

Xe tăng Renault FT là sản phẩm hợp tác giữa nhà sản xuất xe hơi nổi tiếng của Pháp, Renault, và nhà thiết kế Rodolphe Ernst-Metzmaier, nhằm đáp ứng nhu cầu cấp bách nơi chiến trường hồi giữa năm 1918.

Nó được thiết kế dựa theo ý tưởng của Jean Baptiste Eugene Estienne, một trong những chỉ huy pháo binh có viễn kiến xuất sắc nhất của Pháp, đồng thời là một nhà toán học tài năng, một nhà triết học.
Anh Quốc: Bãi thử tên lửa bí mật hồi sinh
Vào hầm chống bom hạt nhân ở Albania
Sẽ ra sao nếu thế giới không còn súng đạn?
"Chiến thắng sẽ thuộc về bên nào trong số hai bên tham chiến đặt được khẩu súng 75 [ly] lên được chiếc xe có khả năng di chuyển trên mọi địa hình," Estienne từng nói với một nhóm sỹ quan pháo binh Pháp hồi năm 1914.
Nay, 100 năm sau ngày lần đầu chiến FT được tung ra sa trường, BBC Future đến thăm một trang trại nằm ở tỉnh Kent ở miền nam nước Anh.
Về bề ngoài thì nơi này trông đúng là một trang trại Anh hoàn hảo. Một cặp bò đực giống Sussex nhai cỏ trong chuồng. Mấy con chó săn đã già thân thiện di chuyển quanh khu xưởng đặt trong một lô nhà giữa trang trại.

Chiếc Renault FT vẫn hoạt động sau 100 năm

Bên trong nhà xưởng có hai chiếc Renault FT - một trong số đó vừa mới được khôi phục trở lại trạng thái hoạt động cách đây một tuần, cũng là lần đầu tiên nó hoạt động sau gần 100 năm.

Chiếc còn lại, một phiên bản đặc biệt có gắn radio hai chiều đời đầu, đang dần dần được hoàn thiện. Mỗi chiếc xe tăng đã phải trải qua ba năm để tiến tới giai đoạn này.
Những chiếc xe tăng FT là một phần của một bộ sưu tập thuộc sở hữu của nhà nông người Nam Phi Mike Gibb, một cựu chiến binh có niềm đam mê với xe bọc thép. Ông đã thành lập quỹ Weald Foundation vào năm 1997 để phục chế các xe bọc thép cũ, đưa chúng trở lại tình trạng hoạt động được.
Ban đầu, quỹ này tập trung vào các xe Đức từ Đại chiến Thế giới thứ hai mà không nằm trong các bộ sưu tập quốc gia
Hoạt động của nhà xưởng tập trung vào xe nhân viên, xe jeep lội nước và pháo tự hành chống tăng Stug III do Đức sản xuất trong Đại chiến Thế giới thứ hai. Các nhân viên làm việc tại xưởng ghi chép nhật ký đầy đủ cho đến năm 2032.
FT là chiếc xe tăng cổ nhất mà họ phục chế. Người ta thường cho rằng FT là một phần trong bộ sưu tập của một bảo tàng nào đó chứ hiếm khi coi nó là một cỗ máy có thể thực sự hoạt động.
Nhóm nghiên cứu đã cẩn thận dựng lại chiếc FT. Ngay cả loại xăng nhỏ bé cũng có thể sử dụng để khởi động động cơ - đổ một lượng nhiên liệu nhỏ trực tiếp vào bình chứa - vốn được làm lại dựa theo các bản vẽ thiết kế cũ. Các chuyên gia từ khắp nơi trên thế giới, gồm cả từ Bảo tàng Xe tăng Bovington, bảo tàng tương đương của Pháp và thậm chí cả Quân đội Brazil, đã tham gia nghiên cứu, hỗ trợ.
"Chúng tôi không biết rằng quý vị thực sự có được các chiến xa có từ thời Đại chiến Thế giới thứ nhất," Gibb nói. "Một chiếc chiến xa thời đó đối với các bộ sưu tầm thì cũng giống như một chiếc máy bay hạ cánh xuống Mặt Trăng vậy. Khi chúng tôi biết rằng quý vị có một món như vậy thì thực sự đó là một sự kiện lớn."

Gibb cho biết nhóm đã bắt đầu tìm kiếm các bộ phận thay thế cho chiếc FT từ hồi 2008. Họ đã có được hai thùng linh kiện, phụ tùng khá là nguyên vẹn, và bắt đầu kết hợp chúng để tạo ra một chiếc xe tăng hoạt động được.
Càng đi sâu vào việc phục chế chiếc FT, họ càng phát hiện ra nhiều điều. Việc xử lý nhiệt ở các cửa hầm ở phía trước xe - cho phép người lái tăng chui ra chui vào - làm lộ ra các vết đánh dấu có từ khi chiếc xe mới được sản xuất. Từ đó, nhóm phục chế xác định được rằng xe đã được sản xuất tại nhà máy Renault vào tháng 6/1918.
Những bức ảnh khác, Gibb nói, đã cho thấy màu sắc ngụy trang đã được sơn lên cùng thời điểm sản xuất xe. Tuy xe chỉ còn lại hai màu đen trắng, nhưng với một chút điều tra tỉ mẩn, nhóm phục chế đã có thể dựng lại màu sắc như nguyên bản.
Chiếc FT được sơn màu hoàn thiện với sự giúp đỡ của Guy Portelli, một nhà điêu khắc từng là một thí sinh thành công trên chương trình gọi vốn tài trợ Dragon's Den của BBC.
Các bộ phận, phụ tùng được tìm thấy ở những nơi khá là bất ngờ. Tháp pháo, là phần để đặt súng máy lên, được tìm thấy trong một khu vườn nhà, nơi mà nó được hãnh diện đặt trên một tảng đá.
"Tôi không rõ là bà vợ của ông ấy hài lòng tới mức nào với thiết kế này," Gibb nói. "Và cả màu sắc nữa - sơn ngụy trang với màu hồng, xanh nhạt và một số màu khác!"
Tháp pháo của chiếc FT được sản xuất bởi Fichet, một công ty hiện nay nổi tiếng với các sản phẩm làm ra bằng cách thủ công trong một lĩnh vực hoàn toàn khác.
FT là loại tăng đã được sử dụng trong một thời gian dài. Nó vẫn được tung ra chiến trận hơn 20 năm sau khi bắt đầu Đại chiến Thế giới lần thứ hai, được cả quân đội Ba Lan và Pháp sử dụng. Tuy nhiên, tới thời điểm đó nó đã bị coi là chậm và không bảo vệ tốt được bộ binh trước các vũ khí chống tăng.
Hàng trăm FT đã tham gia chiến đấu khi Đức xâm chiếm nước Pháp vào tháng 5/1940. Rồi sau đó, cả người Đức cũng dùng chúng. Những chiếc tăng này tuần tra chiếm đóng châu u, bảo vệ nguồn cung ứng nhiên liệu, bảo vệ sân bay và hỗ trợ cảnh sát.

Khi Quân Đồng minh đổ xuống Normandy vào tháng 6/1944, họ bắt gặp những chiếc tăng FT có sơn ký hiệu quân đội Đức, bị ném vào trận chiến một cách tuyệt vọng.
Những chiếc tăng FT cuối cùng được đưa vào chiến đấu trong giao tranh là hồi Cuộc chiến Ả-rập-Israel, 1948.
Bởi FT đã được nâng cấp, cải tiến trong suốt các thập niên 1920, 1930, cho nên việc lắp ráp các chi tiết, phụ tùng vào trong một mẫu thiết kế có từ cả trăm năm trước là điều vô cùng khó khăn cho nhóm phục chế của Weald Foundation. Vấn đề là bạn không thể cứ nhấc điện thoại lên là gặp được các kỹ sư từng chế tạo ra chúng mà hỏi là biết thiết bị nào, mảnh phụ tùng nào cần phải nằm ở vị trí nào.
Sẽ thật đáng tiếc nếu như chúng tôi đã mất công đến tận nơi tìm hiểu mà lại không được chứng kiến cảnh chiếc tăng FT hoạt động. Cho nên kỹ sư của Weald Foundation Martin Trowsdale đã trèo vào khoang lái rất tiện nghi, và chiếc FT rùng rùng lăn bánh xích chạy trên con đường bê tông.
Vẫn là ở vận tốc bằng tốc độ đi bộ, nhưng FT đã di chuyển nhanh gấp đôi so với một số xe tăng to lớn, kềnh càng, cùng thời với nó.
Chiếc FT của Weald gầm gừ di chuyển xung quanh các khu nhà, trước khi phô diễn khả đi qua các địa hình khác nhau bằng cách chạy qua một trong những bãi đất trong nông trại.
"Bởi vì nó di chuyển rất chậm nên bạn không phải có nhiều thao tác phản ứng như khi bạn lái một chiếc xe hơi, và bạn có thể sẽ thấy có người chạy vượt lên phía trước xe", Trowsdale sau đó nói.
"Lái cũng không nặng lắm, tuy lúc vào số hay chuyển số thì cần phải để ý một tí. Về cơ bản, đây là thứ xe đơn giản, dễ lái."

Cảm giác thế nào khi lái xe tăng FT

Trowsdale đã dành chín tháng để làm lại động cơ cho hai chiếc xe tăng. "Tất cả các vòng bi và những thứ trên trục khuỷu chính, bạn không thể đi tới một cửa hàng nào đó mà mua vòng bi được - chúng không tồn tại. Chúng tôi phải tự làm. Chúng tôi phải các viên bi sắt vào trong vòng bi và sau đó căn, mài cho vừa cỡ. Đây là việc làm rất mất thời gian, phải làm chậm. Kỹ năng làm vòng bi thế này giờ không còn tồi tại nữa."
"Buồn cười ở chỗ tôi đã từng làm việc này hồi tôi là một cậu chàng học việc, từ rất nhiều năm về trước. Nhưng nay họ không dạy bọn trẻ làm những việc này nữa."
Nhóm phục chế thậm chí còn phục chế được hộp số nguyên bản - trong đó có một số bộ phận vẫn hoạt động. "Hộp số có vẻ như còn tốt hơn so với các phần còn lại của xe, bởi người ta không sử dụng đến nó mấy!" Trowsdale cười, nói.
Bộ tản nhiệt có thời Victoria, gồm khoảng 1.300 ống. Mỗi ống phải được hàn bằng tay.
Với chiếc tăng FT đầu tiên được khôi phục hoàn toàn, bây giờ nhóm nghiên cứu đang bắt đầu xem đến phiên bản có gắn radio, mà họ hy vọng sẽ hoạt động được khi xe chạy quanh trang trại trong một vài tuần tới.
Nếu nó hoạt động trở lại thì nhóm phục chế Weald sẽ nắm hai trong số bảy chiếc tăng FT vẫn hoạt động còn lại. Nhưng, Gibb nói, họ sẽ chứng minh cho mọi người thấy rằng đây không phải là nhiệm vụ bất khả thi - và chiếc xe tăng tiên phong nhỏ bé của Louis Renault sẽ được hồi sinh.Một trăm năm sau khi chiếc xe đầu tiên được xuất xưởng, FT không có vẻ gì là rồi đây sẽ gây ác mộng cho mọi người.
Bài tiếng Anh đã đăng trên BBC Future.

Quay lại đầu

https://www.bbc.com/vietnamese/vert-fut-45252373

Những cỗ xe tăng Thế chiến II từ cõi chết trở về

Marina Vorobei BBC Future

Khi quân Đức tấn công Liên Xô vào mùa hè 1941, xe tăng là yếu tố chủ chốt đem lại thành công ban đầu.

Xe tăng Đức gầm rú dọc biên giới Liên Xô, khiến đối phương không kịp trở tay.
Hồng quân rút lui trước cuộc tấn công bất ngờ, và những lực lượng hùng hậu nhất của Đức tràn qua vùng nay là Belarus.
Phòng spa xa xỉ giữa mỏ phóng xạ Xô Viết
Khám phá lòng Trái Đất nhờ 'bão bom'
Trạm ISS sắp rơi xuống Trái Đất
Đã nổ ra những chiến trường khốc liệt, nơi mặt đất ngổn ngang xác chết và những cỗ máy bị phá hủy.
Nay, hơn 75 năm sau cuộc giao tranh, cả xe tăng Liên Xô lẫn xe tăng Đức đang được đưa đi lên từ những đầm lầy ở Belarus.
Một gia đình người Belarus đã tìm kiếm gom nhặt những mảnh vỡ xe tăng từ các vùng đầm lầy rộng lớn trên cả nước rồi phục chế chúng.
Đi cùng nhiếp ảnh gia Anton Skyba, tôi có cơ hội chứng kiến một chiếc tăng hạng nặng của Liên Xô, KV-1, được phục chế, và được đưa vào tham gia tái hiện quang cảnh một trận đánh trong thời Thế chiến thứ hai.
Gia đình Yakushevs là những "người săn xe tăng" nổi tiếng nhất Belarus.
Trước kia, Vladimir Yakushev làm nghề thợ máy cho hợp tác xã nông nghiệp. Một hôm, có mấy người nhờ ông đi tìm và trục vớt lên một chiếc tăng BT-7 mắc kẹt dưới đầm lầy kể từ hồi 1942.
Những người cao tuổi ở địa phương nói chiếc xe tăng đã bị chìm xuống chỗ nền đất mềm lún ở gần một con suối, nhưng không ai biết chính xác là chỗ nào.
Vladimir cho rằng chiếc xe tăng đã chặn dòng suối, khiến nước phải chảy vòng theo hướng khác. Ông đã hoàn toàn đúng - chiếc BT-7 được tìm thấy nằm cách 10m so với dòng suối hiện thời.

Anton Skyba — Image caption Gia đình Yakushev ở trong một căn hộ khiêm tốn trong những ngày họ làm việc tại xưởng

Đó là câu chuyện của gần 20 năm về trước.
Kể từ đó, Vladimir và các con trai đã trục vớt được hàng chục chiếc và hầu như chiếc nào cũng được phục chế để trở lại tình trạng hoạt động được.
Nơi sản sinh máy bay không người lái
Khi thành phố được xây dựng trên biển
Tàu ngầm Nga xuống lòng Bắc Cực làm gì?
Nay, Vladimir là kỹ sư trưởng và là nhà phục chế tại khu tổ hợp lịch sử, văn hóa có tên Stalin Line nằm gần thủ đô Minsk.
Cả hai con trai ông, Aleksei và Maxim, đều làm việc cùng cha ở khu nhà xưởng của bảo tàng.
Gia đình Yakushev là việc theo một lịch trình đều đặn. Họ làm việc và sống tại khu vực bảo tàng trong 9 ngày, rồi đi 270 km về quê nhà và ở đó trong năm ngày.
Họ sống trong một căn hộ nhỏ, có bếp và một phòng sinh hoạt chung rộng rãi, nơi họ đặt mấy cái giường để nghỉ trong những ngày làm việc tại xưởng.

"Đã có thời kỳ chúng tôi ngủ trong xe tải," Vladimir nói. Ông đã đi đi về về giữa Stalin Line và quê nhà trong chín năm. Một người con trai ông đi theo cha từ năm 2010, và một người nữa, từ 2012.
Gia đình nhà Yakushev không phải là những người duy nhất đi săn xe tăng ở Belarus. Những tay không chuyên khác cũng đi tìm những chiếc xe thất lạc.
Tấn công bệnh viện qua mạng dễ như trở bàn tay?
Kế hoạch tham vọng để ngăn sụt lún đất
Số phận 'chó du hành vũ trụ' của Liên Xô
Tuy nhiên, việc lấy được xe lên sau khi phát hiện ra là công việc rất tốn thời gian, và giấy phép đi tìm kiếm, trục vớt các thiết bị quân sự phải do trực tiếp tổng thống nước này, ông Alexander Lukashenko, cấp.
Chỉ có hai nhóm có giấy phép đó.
Nhà Yakushev và một chuyên gia phục chế, Alexander Mikalutski, là nhóm đầu tiên.
Nhóm thứ hai là một câu lạc bộ nghiệp dư có tên là Poisk, nơi Vladimir và Makalutski bắt đầu học hỏi về nghề này hồi gần 20 năm về trước.
"Ngay từ hồi đầu, chúng tôi làm việc không được trả lương. Chúng tôi nghĩ rằng chúng tôi có thể trục vớt các xe tăng lên, phục chế chúng và kiếm tiền từ đó. Nhưng chúng tôi đã phải làm tại Poisk trong chín năm và chỉ được trả lương có một năm. Tôi đã phải trồng khoai tây, dưa chuột, rồi bán lấy tiền sinh sống," Vladimir nói.
Nay nhóm là việc với mức lương chính thức, cố định. Niềm đam mê đã trở thành công việc của họ, và bản thân công việc khiến họ có cảm giác như lúc nào cũng đang trong kỳ nghỉ.

"Khi bạn có một công việc tốt thì bạn không có nhu cầu đi nghỉ," họ nói đùa. "Chúng tôi muốn tạo ra các sản phẩm mới."
Đối tượng chính của những cuộc đi săn xe tăng này là các thiết giáp xa bị chìm dưới những đầm lầy, mà nhiều chiếc là do rớt từ trên cầu xuống nền đất mềm lún. Những chiếc chìm hẳn dưới mặt nước là những chiếc được bảo quản tốt.
Xe tăng, ngay cả khi bị súng đối phương bắn cháy (mà lính tăng gọi là "bị ủ" - "brewed up"), hiếm khi bị vứt bỏ.
Nếu có thể được đưa lên và sửa chữa thì nó sẽ được một lữ đoàn bảo dưỡng thiết bị đem đi.
Người Đức đặc biệt giỏi trong việc này. Nếu họ không thể lấy lên thì chiếc xe tăng sẽ được tống đầy chất nổ vào để phá hủy thay vì để rơi vào tay đối phương.
"Chúng tôi đã nâng được hai chiếc Panzer 38(t) bị bắn cháy, và một chiếc StuG III, loại xe tăng có gắn tháp pháo ở trên, đã te tua thành từng mảnh," các nhà phục chế nói.
Qua thời gian, những người săn lùng xe tăng chỉ nâng lên được có năm chiếc xe tăng còn nguyên vẹn. "Hầu như là còn nguyên," Vladimir nói. "Chúng tôi lắp những mâm pháo mới vào."
Thường thì chúng cần phải được lắp ráp để tạo thành một mẫu xe hoạt động được, với những mảnh nhỏ lấy từ nhiều xe tăng khác nhau. Một chiếc xe của Czech, nay được đặt tại bảo tàng kỹ thuật ở Tolyatti tại Nga, đã được lắp ráp từ các mảnh của ba chiếc xe khác nhau.
Nhóm làm việc đã thu thập dữ liệu trong hàng tháng mỗi khi cần nâng lên một chiếc xe tăng. Họ tìm sự hỗ trợ từ các hồ sơ lưu trữ và từ các cư dân lớn tuổi, trong đó có những người từng trải qua thời chiến khi còn nhỏ. Sau đó, họ lang thang trong rừng và các đầm lầy để tìm kiếm.

Vladimir là người dày dạn kinh nghiệm nhất trong việc đi tìm qua bãi bùn. Nếu chiếc xe bị vùi quá sâu, họ sẽ mặc các bộ đồ bảo hộ chịu được hóa chất. Họ dùng máy dò kim loại và dò tìm dưới lớp bùn bằng các thiết bị thăm dò đặc biệt, dài đến 8 mét.
"Dễ tìm ra thôi, nếu như bạn được chỉ cho một địa điểm cụ thể," Mikalutski nói. "Nhưng để có được điểm cụ thể đó bạn có thể phải đi chừng 5 km qua các đầm lầy hoặc trong lớp tuyết dày. Bạn tới được địa điểm và rồi bạn phải bò lui trở lại..."
Để đảm bảo an toàn, những người đi lùng xe tăng không bao giờ đi vào đầm lầy một mình.
Họ thường ngủ qua đêm trong một chiếc xe van ở gần đầm lầy. "Đợt sương giá lạnh nhất mà chúng tôi từng trải qua khi ngủ trong xe van là -33C. Anh phải quen với việc tới nơi, thay đồ và ẩn mình bên trong chiếc xe," Vladimir nói,

Mùa hè thì lại phát sinh vấn đề khác. "Vo ve suốt đêm, muỗi nhiều tới mức có thể lật đổ được cả chiếc xe van."
Các chất để phòng chống côn trùng thì không tác dụng gì ở nơi đầm lầy. Điều kiện nơi đây trở nên cực kỳ khắc nghiệt trong thời tiết nóng nực: họ phải mặc những chiếc áo khoác dày và phải đội mũ ngay cả khi trời nóng 30C để tránh hàng đám mây côn trùng lao đến.
Khi chiếc xe tăng được trục vớt lên, các sỹ quan từ Bộ Nội vụ sẽ tới lấy hết thuốc súng đi và phong tỏa khu vực để không ai "bị bắn tung đầu". Các nhân viên của Bộ Phản ứng Khẩn cấp sẽ rút cạn nước ở khu vực chiếc xe tăng bị chìm xuống. Sau đó, Bộ Quốc phòng sẽ gửi các đội phá mìn đến để dọn sạch mìn trong lúc thuốc súng được lấy đi tiêu hủy.

"Chưa bao giờ xảy ra phát nổ cả," Vladimir vừa nói vừa gõ tay vào gỗ ba lần với vẻ rất mê tín.
Sau đó, chiếc xe tăng được choàng cáp thép để chiếc xe tải lớn cẩu lên.
Hồi 11/2015, có một chiếc KV-1 được cẩu lên ở khu vực gần Senno thuộc vùng Vitebsk của Belarus.
Chiếc KV-1 đã mắc kẹt ở đó từ 7/1941, khi một trong những chiến trường đấu tăng lớn nhất thời Đệ nhị Thế chiến nổ ra. Tại trận chiến này, đã có khoảng 2.000 chiếc tăng tham chiến, trong đó có chiếc KV-1 mới được trục vớt.
Sau một trận đánh kéo dài, các lực lượng Xô-viết buộc phải rút lui; các xe tăng được lệnh phải đi qua rừng để tránh bị không kích. Chiếc tăng lớn cỡ 47 tấn này đã mắc kẹt trong đầm lầy. Đội lái tăng đã cố lôi nó lên, nhờ dân làng trợ giúp bằng cách luồn các súc gỗ xuống bên dưới bánh xích. Nhưng chiếc xe tăng vẫn không nhúc nhích được, và họ đã phải cho nổ tung nó đi. Cú nổ mạnh thổi văng tháp pháo đi vài mét, chiếc tăng chìm xuống đầm lầy - nhưng nó đã tồn tại được đến ngày nay. Trong quá trình trục vớt, có tám quả đạn pháo chưa phát nổ được lấy đi.
Không chỉ tìm thấy những quả đạn pháo, người ta còn thấy cả chocolate, những chiếc lược chải tóc, và những món đồ cá nhân nữa. Vladimir Yakushev thu thập được những thứ độc đáo khi họ trục vớt một chiếc tăng cỡ trung của Đức, Panzer III, bị chìm dưới đầm lầy ở vùng Vitebsk.
"Chiếc xe tăng hoàn toàn mới, mới chạy được có 400 km. Đội lái tăng đã vội vã rời khỏi xe, bỏ lại mọi thứ nguyên vị trí." Một cặp ống nhòm, tất, những cuốn sách về nông nghiệp và sách kế toán được tìm thấy trong chiếc xe tăng bị lộn nhào.
Có vẻ như người Đức đã tin chắc rằng họ sẽ làm chủ được Liên Xô, và đã sẵn sàng chuẩn bị các kế hoạch hậu xung đột.

Một gói đồ gửi từ Đức cho một trong các lính tăng được tìm thấy trong chiếc xe tăng. Bên trong gói đồ có những dao cạo râu và những chiếc lược Liên Xô.
"Chúng tôi thậm chí còn ăn chocolate Đức lấy từ trong chiếc xe tăng này," Mikalutski nói. Nay, chiếc xe tăng phục chế nằm ở Bảo tàng Quốc gia Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại Belarus, tại Minsk.
Một chiếc xe tăng, Vladimir nói, được tìm thấy với toàn bộ nhóm lính tăng bên trong. Các bộ xương cốt đã được đưa tới Bộ Quốc phòng Belarus.
Việc trục vớt bao giờ cũng đơn giản hơn so với việc phục chế.
Trong thời chiến, việc chế tạo tăng được làm với quá trình thần tốc. Cả Liên Xô lẫn Đức đều có rất ít thời gian cho việc thiết kế và dựng bản chuẩn ban đầu. Đôi lúc xe tăng được đưa vào sản xuất quá sớm; khi xe T-34 của Liên Xô được vội vã đưa vào sản xuất hồi 1941, đã có hơn 800 điểm cần điều chỉnh phải làm đối với mẫu thiết kế tính đến cuối năm đó, trong đó có một số phần phải làm lại toàn bộ.
Khi các nhà phục chế dựng lại toàn bộ một chiếc xe tăng bằng các mảnh, phần thiết bị lấy từ nhiều chiếc xe tăng khác nhau, công việc của họ giống như một kiểu chơi xếp hình từ các mảnh ghép phức tạp vậy.

Đôi khi, ông là người duy nhất biết cách lắp một thiết bị dự trữ vào như thế nào, hoặc hiểu lý do vì sao chiếc xe tăng không nổ máy.
Vladimir được đào tạo nghề cơ khí. Để giúp đỡ cha, con trai ông là Maxin đã trở thành thợ hàn và Aleksei làm thợ sơn. Mikalutski là cựu kỹ sư biển, từng làm việc trong lĩnh vực tìm kiếm cứu hộ của hải quân trong tám năm.
Không phải mọi chiếc xe tăng đều được sản xuất như nhau. "Nếu anh muốn thay một bộ phận trong chiếc xe tăng Đức thì anh phải tháo tung ra một nửa cỗ máy," Vladimir nói.
"Xe tăng Liên Xô thì được lắp ráp rất nhanh, bởi trong thời chiến thì đến trẻ con cũng phải đi hàn những cỗ máy đó." Nhóm phục chế nói rằng ở một số vỏ xe, họ thấy có những dấu hiệu rõ ràng cho thấy đó là do trẻ con làm.
Chiếc KV-1 mà họ tìm thấy cần năm tháng để phục chế.
Nay, nó chỉ khác với chiếc tăng KV-1 nguyên thủy ở một vài bộ phận.

Đức rất ngại tăng KV-1 của Liên Xô, bởi vỏ thép của nó quá dày, đạn pháo Đức không xuyên qua nổi.
Vào 8/1941, nhóm các chỉ huy tăng Liên Xô ở Kolobanov trong một chiếc KV-1 đã hạ gục 22 chiếc xe tăng Đức chỉ trong vòng 30 phút, sau khi giăng bẫy phục kích ở gần thành phố Leningrad. Chiếc KV-1 mà chúng tôi tham quan, theo dõi trong quá trình viết bài này đã được phục chế để đánh dấu kỷ niệm 75 năm trận chiến Kolobanov.
Sau khi được phục chế, các xe tăng này sẽ đi đâu?
Một số được để trên các cột trụ cao, trở thành những đài tưởng niệm (thực tế là thị trấn nào ở Belarus cũng có một chiếc), một số được trưng bày trong các triển lãm ở Belarus và ở Nga.
Việc bán chúng ra nước ngoài không phải là dễ. Không phải cỗ máy giao chiến nào cũng có thể đem bán. Giấy phép bán chỉ được cấp nếu như đó là loại tăng có hơn hai chiếc ở nước này.
Chiếc BT-7 mà nhóm góp phần làm sống lại hiện là chiếc duy nhất còn hoạt động trên thế giới.
"Nó hoạt động, chạy được. Nếu chạy bằng bánh thì nó di chuyển được ở tốc độ 70kmh, còn nếu dùng bánh sắt thì 55kmh," Vladimir nói. "Vào thời điểm nó được chế tạo thì đó là loại tăng chạy nhanh nhất. Nó có thể phi như bay qua các cây cầu."
Thời còn làm việc ở câu lạc bộ, họ đã bán một chiếc thiết giáp xa Đức, SdKfz 252, cho một nhà sưu tầm ở Anh, và một chiếc tăng hạng nặng IS-2 , cho một nhà sưu tầm tư nhân tại Latvia.
Việc này không giúp các nhà phục chế làm giàu.
Vladimir lái một chiếc xe hai cầu cũ của Liên Xô, xe Niva. Thỉnh thoảng họ phải tự sửa xe. May mà họ rất thạo việc.
Số lượng tăng nhiều nhất được để tại khu vực bảo tàng của Stalin Line. Các mẫu xe vẫn hoạt động thì nằm ở khu nhà kho sửa chữa. Những lúc không bị 'đắp chiếu' là những lúc chúng tham dự các cuộc diễu hành, hoặc để quay phim.
Các nhà phát triển trò chơi máy tính World of Tanks thậm chí đã tới thăm để thu lại âm thanh phát ra từ các loại xe tăng khác nhau.
***
Ít nhất là 15 lần một năm, khu tổ hợp vốn được xây thành nơi sưu tầm các cỗ máy còn hoạt động có từ thời Đệ nhị Thế chiến lại tái hiện các trận chiến.

Chiếc KV-1 được phục chế giờ đây đang rời khỏi khu nhà kho để tham dự vào một cuộc biểu diễn như thế. Nhóm các nhà phục chế đội mũ sắt và biến thành nhóm lái xe tăng - họ cũng là một phần của buổi diễn.
"Chúng tôi luôn lái chiếc xe tăng được phục chế cuối cùng," họ nói. "Chúng tôi không tin tưởng giao xe cho những người khác: nếu như họ làm hỏng bộ số thì chiếc xe sẽ trở thành đài tưởng niệm."
Việc trình diễn ngoài trời cho thấy một chương đoạn đời sống ở một ngôi làng Belarus trong thời Đệ nhị Thế chiến. Sự kiện này tái hiện Chiến dịch Bagration hồi 1944, sự kiện dẫn đến việc giải phóng vùng đất nay là Belarus.
Những chiếc xe tăng gầm lên, nhả đạn, nhưng tất nhiên là không có thuốc súng.
Sau màn tái hiện, chiếc xe tăng mới được phục chế được đem đi rửa sạch sẽ.

Hôm nay, chiếc tăng KV-1 đã giả vờ bắn hạ được hai xe tăng Đức, gồm một chiếc Panzer III và một chiếc Panzer 38(t). Nhưng các nhà phục chế không tỏ ra ưu ái nó hơn những chiếc tăng khác. "Tất cả các xe tăng của chúng tôi đều được yêu quý, kể cả những xe Đức," Mikalutski nói.
"Hồi đầu, chúng tôi phục chế chủ yếu là xe tăng Liên Xô, nhưng khi các màn trình diễn lại các sự kiện được tổ chức, thì cần phải có xe tăng Đức. Đi tìm và làm ra một 'chiếc Đức' là điều rất thú vị," ông nói. "Mỗi khi có một chiếc xe rời xưởng là lại có giọt nước mắt vui sướng nhỏ xuống vỏ sắt của nó."
Bài tiếng Anh đã đăng trên BBC Future.

Chủ đề liên quan

Quay lại đầu

https://www.bbc.com/vietnamese/vert-fut-43801943

TulipGarden9

zaterdag 3 november 2018