Đằng sau thỏa thuận 'đổi vũ khí lấy hòa bình'
Các tổng thống Putin và Obama từng thảo luận về ý tưởng đòi Syria giao nộp vũ khí hóa học, nhưng sau đó là cả một năm dài bế tắc, mãi cho đến khi xảy ra bước đột phá với phát ngôn của ngoại trưởng Mỹ trưa hôm thứ hai.
 |
| Phát biểu của Ngoại trưởng Mỹ John Kerry được coi là gợi ý tạo ra giải pháp bước ngoặt cho cuộc khủng hoảng Syria sau một quãng đường dài thương thuyết với Nga. Ảnh: AP |
Trong họp báo với ngoại trưởng Anh trưa hôm 9/9, Ngoại trưởng Mỹ John Kerry chủ động nêu quan điểm mà không có sự chỉ đạo từ Nhà Trắng, khi ông gợi ý rằng Syria có thể tránh được một cuộc tấn công từ Mỹ nếu từ bỏ các vũ khí hóa học.
Phát biểu của ông sau đó được người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ mô tả là mang tính "tu từ" và tính "giả thuyết", nhưng lại mở ra chuỗi phản ứng dồn dập có thể giúp tránh được một cuộc chiến tranh ở Syria. Nó khiến Tổng thống Barack Obama có thể thoát ra khỏi khủng hoảng, hoặc ít nhất cho ông một lý do chính trị để thực hiện các giải pháp ngoại giao, quan chức Mỹ nói với Wall Street Journal.
Dù các diễn biến xảy ra khá bất ngờ, nhưng một năm trước, ông Obama và Tổng thống Nga Vladimir Putin gặp gỡ tại Hội nghị G20 tại Mexico và bàn về ý tưởng Syria sẽ bàn giao kho vũ khí hóa học cho quốc tế kiểm soát. Tuy nhiên, khi đó hai nhà lãnh đạo không đi đến thống nhất.
Trong một năm sau đó, các quan chức của chính quyền Obama và những người đồng cấp Nga đã thảo luận các biện pháp để vô hiệu hóa kho vũ khí hóa học của Syria.
Hồi tháng 4, ông Kerry có chuyến công du đầu tiên tới Moscow trên cương vị bộ trưởng ngoại giao và dự tiệc tối cùng người đồng cấp Nga Sergei Lavrov. Bữa tiệc kéo dài đến tận 2h30 sáng. Họ thảo luận về phương thức tiêu hủy kho vũ khí hóa học của Syria, tương tự như từng thảo luận về việc Libya từ bỏ chương trình vũ khí hạt nhân một thập kỷ trước.
Tháng 6, Mỹ kết luận rằng chính quyền của Tổng thống Bashar al-Assad đã sử dụng vũ khí hóa học trên quy mô nhỏ và ông Obama cho phép Cơ quan Tình báo Trung ương (CIA) hỗ trợ lực lượng chống chính quyền Assad. Nga tiếp tục thể hiện sự ủng hộ dành cho Syria.
Sau khi cuộc tấn công bằng hóa học xảy ra ở ngoại ô thủ đô Damascus của Syria hôm 21/8, Mỹ kết luận chính phủ Syria sử dụng vũ khí hóa học làm hơn 1.400 người chết.
Từ sau vụ này, các cuộc thảo luận giữa ông Kerry và Lavrov càng trở nên nóng bỏng hơn. Họ đã nói chuyện đến 9 lần kể từ ngày 21/8, các quan chức Mỹ cho hay. Khi ông Obama và Kerry thể hiện quyết tâm tiến hành cuộc tấn công mạnh mẽ để trừng phạt, Nga vẫn bảo vệ Syria và nói rằng phe nổi dậy đứng sau vụ việc chứ không phải chính quyền Syria.
 |
| Syria là một trong số ít các quốc gia không ký Công ước cấm sử dụng vũ khí hóa học. Trong kho dự trữ của Syria có lưu trữ Sarin, khí Mustard, Tabun và VX. Trong ảnh là các binh sĩ của Syria. Ảnh: Business Insider |
Đột phá xuất hiện tại Hội nghị G20 diễn ra ở Saint Petersburg, Nga, tuần trước. Ông Obama nói không có kế hoạch gặp ông Putin, nhưng đến ngày cuối cùng, họ bất ngờ trao đổi với nhau hơn 20 phút bên lề hội nghị.
Trong cuộc gặp kín đó, Putin nhắc đến kế hoạch phá hủy kho vũ khí mà Tổng thống Syria đang nắm giữ và ông Obama đồng ý rằng đây có thể là con đường có thể dẫn đến hợp tác. Cả hai bên đều xác nhận như vậy. Họ thống nhất rằng hai Ngoại trưởng Kerry và Lavrov sẽ lên kế hoạch chi tiết. Nhưng các cuộc thảo luận vẫn bị trì hoãn và Mỹ đã không còn hy vọng là kế hoạch này sẽ thành hiện thực.
Tuy nhiên, Kerry bất ngờ nhắc lại ý tưởng trong cuộc họp báo ở London hôm 9/9. Sau đó, diễn biến có tính bước ngoặt xảy ra. Ngoại trưởng Nga Lavrov công khai đề xuất ý tưởng. Ngay sau đó, Syria nhanh chóng chấp thuận.
Vài giờ sau, Tổng thống Obama cũng lên tiếng. "Chúng tôi bất ngờ vì tuyên bố của Nga. Nó vượt xa hơn rất nhiều so với dự kiến", quan chức cấp cao của Mỹ cho hay.
Ông Kerry nói chuyện với Cố vấn An ninh Susan Rice và hai người đồng ý rằng đề xuất phá hủy kho vũ khí hóa học mà chính quyền Assad sở hữu có thể rất khó thực hiện, nhưng đây là một "bước đi tích cực" và cần phải theo đuổi.
Các nghị sĩ Mỹ thì cố tránh một cuộc bỏ phiếu khó khăn, trong đó hoặc là miễn cưỡng ủng hộ can thiệp quân sự vào Syria, hoặc là bỏ phiếu chống lại đề nghị của Obama. Một số nghị sĩ chỉ trích cách tiếp cận mà họ thấy là "đầy ngẫu hứng" của chính phủ Mỹ trong vấn đề Syria.
"Tôi chưa bao giờ chứng kiến cách làm việc như thế này trong suốt những năm ở đây", Thượng nghị sĩ đảng Cộng hòa John McCain nói.
Các nhà ngoại giao Mỹ thì cho biết họ hy vọng cuộc tranh luận sắp tới sẽ chứng minh Nga cũng như Syria "có mưu đồ", và vấn đề lại được đặt vào tay chính phủ và quốc hội Mỹ. Họ cũng đang chờ đợi xem đề xuất của Nga sẽ được chính quyền Assad thực hiện như thế nào, nhưng tuyên bố sẽ không đợi lâu.
"Cần phải xúc tiến nhanh chóng, cần phải làm thật và cần phải được kiểm chứng. Đây không phải là biện pháp dùng để câu giờ", một quan chức Mỹ nói.
Tuy nhiên, giải pháp Syria giao nộp vũ khí để tránh bị tấn công được Ngoại trưởng Kerry coi là biện pháp tốt nhất vào thời điểm này.
Mặc dù có sự rạn nứt trong mối quan hệ giữa Nga và Mỹ trong một số vấn đề, bao gồm việc Nga cho cựu nhân viên an ninh Mỹ Edward Snowden tị nạn, các diễn biến mới cho thấy hai nước đang bị đẩy xích lại gần nhau trên chính trường quốc tế.
Nhà Trắng hy vọng một kết quả tích cực dù kế hoạch được triển khai theo cách nào. Syria có thể đồng ý bàn giao kho vũ khí hóa học, hoặc nếu không thì ông Obama sẽ quay trở lại Quốc hội với những luận điểm vững chắc hơn, rằng ông đã thử hết các biện pháp ngoại giao.
Sự chia rẽ trong Thượng viện và Hạ viện sẽ khiến kế hoạch ban đầu của tổng thống gặp khó khăn. Do đó, "gợi ý của Kerry đã cứu chúng ta", James Jeffrey, cựu đại sứ Mỹ tại Thổ Nhĩ Kỳ và Iraq dưới thời Obama và phó cố vấn an ninh quốc gia thời George W. Bush, nói.
Một số quan chức Mỹ cho biết họ vẫn nghi ngờ tính khả thi của kế hoạch. Họ lo ngại rằng Nga, đồng minh lớn nhất của Syria, có thể dùng giải pháp này như một chiến thuật trì hoãn. Hơn nữa, việc giám sát một chính quyền trong bối cảnh nội chiến là một việc không khả thi.
Vũ Hà (theo WSJ)
Tin liên quan
Thứ năm, 12/9/2013 16:42 GMT+7
Cần một tỷ USD để hủy vũ khí hóa học Syria
Quá trình tiêu hủy hoàn toàn vũ khí hóa học ở Syria không hề đơn giản và có thể tiêu tốn tới một tỷ USD.
 |
| Những khu vực được cho là nơi cất giấu vũ khí hóa học ở Syria. Ảnh: Nuclear Threat Initiative |
Trong quá trình theo đuổi một giải pháp ngoại giao để giải quyết cuộc khủng hoảng Syria, Nga đề nghị Syria từ bỏ vũ khí hóa học để tránh cuộc tấn công quân sự của Mỹ. Nhưng ngay cả khi Syria cho phép các thanh sát viên làm nhiệm vụ của họ, quá trình tìm kiếm và tiêu hủy toàn bộ vũ khí hóa học ở quốc gia Trung Đông này không hoàn toàn dễ dàng.
Nga và Mỹ là hai quốc gia hiểu rõ điều này nhất. Chính phủ hai nước này từng dành 16 năm tiêu hủy vũ khí hóa học theo một điều khoản của hiệp ước cấm sử dụng. Syria không tham gia hiệp ước này và tranh thủ khoảng thời gian trên để phát triển kho vũ khí hóa học của mình. Theo ước tính, hiện tại Syria sở hữu khoảng 1.000 tấn chất độc hóa học.
"Hầu hết các chuyên gia đều đánh giá Syria là một siêu cường về vũ khí hóa học", CBS News dẫn lời Steve Bucci, người tham gia lực lượng đặc biệt theo dõi vũ khí hóa học của Syria cho biết.
"Họ sở hữu rất nhiều chất độc hóa học. Chúng được vũ khí hóa và trở nên vô cùng nguy hiểm chứ không đơn thuần chỉ nằm trong phòng thí nghiệm hoặc các địa điểm lưu trữ. Chúng được đưa vào đạn pháo, đầu đạn tên lửa và các loại vũ khí có thể thả từ trên không", ông nói thêm.
Mỹ đã chi 26,5 tỷ USD để xây dựng lò tiêu hủy tại 8 bang và trên một hòn đảo hẻo lánh ở Thái Bình Dương, nơi vũ khí hóa học được lưu trữ. Tính đến nay, 27.000 tấn hóa chất đã được tiêu hủy. Với trường hợp của Syria, sẽ phải mất khoảng một tỷ USD mới tiêu hủy hết kho vũ khí hóa học của quốc gia này.
Lầu Năm Góc nắm rõ tình hình vũ khí hóa học của Mỹ, nhưng với Syria thì không. "Tôi có thể nói rằng sự hiểu biết của chúng ta hiện nay về các loại vũ khí hóa học ở Syria còn rất ít", ông Bucci nói.
Nguyễn Tâm
Tin liên quan
Thứ ba, 10/9/2013 14:22 GMT+7
Anh, Đức ủng hộ giải pháp 'giao nộp vũ khí hóa học'
Lãnh đạo hai cường quốc phương Tây vừa lên tiếng ca ngợi đề xuất ngoại giao mới nhất của Nga trong đó yêu cầu Syria giao nộp kho vũ khí hóa học cho cộng đồng quốc tế, như một nỗ lực để ngăn chặn chiến tranh.
 |
| Thủ tướng Đức Angela Merkel hoan nghênh sáng kiến của Nga về vấn đề Syria. Ảnh: RIA Novosti |
Sáng kiến này được Thủ tướng Anh David Cameron ví như một "bước tiến quan trọng và cần được khuyến khích".
"Chúng tôi rất hoan nghênh giải pháp này", ông Cameron nói trong một cuộc họp báo hôm thứ hai, theo RIA Novosti.
Cùng ngày, Thủ tướng Đức Angela Merkel cũng tuyên bố đề xuất mới nhất của Nga là "thú vị", nhưng cần được sớm hiện thực hóa bằng những hành động cụ thể.
"Đức sẽ hết lòng ủng hộ giải pháp này nếu nó không được tạo ra chỉ để câu giờ", bà Merkel nói trong một bài phát biểu trên truyền hình.
Trước đó, lãnh đạo cả hai cường quốc đều tuyên bố sẽ không tham dự bất cứ hành động quân sự nào do Mỹ dẫn đầu nhằm trừng phạt chế độ Bashar al-Assad với lý do được cho là sử dụng vũ khí hóa học.
Tổng thống Mỹ Barack Obama hôm qua cũng bày tỏ thái độ tích cực trước đề xuất của Moscow, nhưng không quên cảnh báo rằng đó có thể là một nỗ lực trì hoãn để bảo vệ Syria, đồng minh thân cận của Nga ở Trung Đông, trước cuộc tấn công quân sự của Mỹ.
Quỳnh Hoa
Tin liên quan
Geen opmerkingen:
Een reactie posten